Samoopis (dane Q) obejmuje wypowiedzi danej osoby o jej w�asnym zachowaniu i w ten spos�b mo�e wzbogaci� o �wn�trze psychiczne" zapis zewn�trzny, jakiego dostarczaj� dane...

Test obiektywny (dane T) oparty jest na trzeciej mo�liwo�ci, stwarzaniu specjalnych sytuacji, w kt�rych zachowanie danej osoby mo�na mierzy� w spos�b obiektywny. Sytuacje te mog� by� zadaniami, do kt�rych wykonania potrzebny jest jedynie papier i o��wek lub te� zastosowanie r�nego rodzaju aparatury. Cattell i jego wsp�pracow- nicy s� niezmiennie p�odni, je�li chodzi o obmy�lanie i adaptowanie tych test�w: kompendium Cattella i Warburtona (1967) wylicza ich ponad 400. Cattell stara� si� ustali� og�lne cechy osobowo�ci przeprowadzaj�c odr�bne badania, w kt�rych dokonywa� analizy czynnikowej, wykorzystuj�c wszystkie wymie- nione wy�ej �r�d�a danych, przy za�o�eniu, �e gdyby z nich wszystkich wy�oni�y si� te same cechy �r�d�owe, stanowi�oby to dostatecznie silny dow�d, i� cechy �r�d�owe s� prawdziwymi funkcjonalnymi jednostkami, a nie jedynie artefaktami metody. Wyniki jakich� 20 czy 30 analiz czynnikowych przeprowadzonych przez Cattella i jego wsp�pracownik�w w ci�gu kilku ostatnich dziesi�cioleci prowadz� do wniosku, �e podobn� struktur� czynnikow� uzyskuje si� z ocen zachowania i z danych kwes- tionariuszowych, natomiast analiza wynik�w test�w obiektywnych przynosi na og� czynniki raczej odmienne. Badania te obj�y r�ne grupy wieku (doros�ych, m�odzie�, dzieci) i r�ne kraje (Stany Zjednoczone, Wielk� Brytani�, Australi�, Now� Zelandi�, Francj�, W�ochy, Niemcy, Meksyk, Brazyli�, Argentyn�, Indie i Japoni�), tak �e czynniki te prawdopodobnie odznaczaj� si� pewn� uniwersalno�ci�. Nale�y zwr�ci� uwag� na fakt, �e inni badacze stosuj�c nieco odmienne procedury, uzyskali inne zbiory powtarzalnych czynnik�w w dziedzinie osobowo�ci (Guilford i Zimmerman, 1956; Norman,1963; Comrey i Jamison, 1966), lecz je�li nawet czynniki Cattella stanowi� tylko jeden z wielu zbior�w wymiar�w, jakie mog� s�u�y� do opisu osobowo�ci, to s� one przynajmniej tym zbiorem, wok� kt�rego zgromadzono znaczn� ilo�� danych empirycznych. Istotnym wyznacznikiem decyduj�cym w znacznej mierze o wyniku analizy czynnikowej jest punkt wyj�cia, czyli zmienne powierzchniowe, od kt�rych zaczyna si� analiz�, a Cattell k�ad� silny nacisk na znaczenie w�a�ciwego doboru pr�bek z ca�ej sfery osobowo�ci (personality sphere) przy rozpocz�ciu bada� eksploracyjnych. Cattell rozpocz�� swe badania nad ocen� zachowania od rozpatrzenia opracowanej przez Allporta i Odberta (1936) listy oko�o 4500 nazw cech, zaczerpni�tych z kompletnego s�ownika j�zyka angielskiego. Liczb� t� zredukowano do nieco poni�ej 200, grupuj�c nazwy bliskoznaczne oraz eliminuj�c okre�lenia rzadko spotykane i metaforyczne. Nast�pnie zastosowano empiryczne procedury grupowania (clustering), ustalaj�c korelacje mi�dzy tymi nazwami, i w ten spos�b otrzymano 35 cech powierzchniowych. Oceny odnosz�ce si� do tych cech stanowi�y podstaw� do przeprowadzenia wst�pnej analizy czynnikowej danych L. f*. 490 Teoria czynnikowa Cattella G��wne czynniki osobowo�ciowe, kt�re Cattell uwa�a za dobrze udowodnione zar�wno w odniesieniu do danych L, jak i danych Q, wymieniono w tabeli 14�1. Wiele nazw czynnik�w ilustruje charakterystyczne zami�owanie Cattella do wynajdywania nowych termin�w. Niekt�re nazwy maj� w istocie charakter opisowy, inne odzwier- Tabela 14-1 G��wne czynniki osobowo�ciowe wykryte zar�wno w danych L, jak i w danych Q (Cattell, 1966a, s. 36) Oznaczenie literowe Termin specjalistyczny Okre�lenie popularne A Affekcja � Sizja Wylewny � pow�ci�gliwy B Inteligencja Bardziej inteligentny � mniej inteligentny C Si�a ego Zr�wnowa�ony � uczuciowy E Dominacja � Submisja Apodyktyczny � pokorny . , F Surgencja � Desurgencja Beztroski � powa�ny G Si�a superego Odpowiedzialny � niesumienny H Parmia � Threctia �mia�y � nie�mia�y I Premsja � Harria Delikatny � twardy :'?' L Protensja � Alaksja Podejrzliwy � ufny M Autia � Praksernia Obdarzony wyobra�ni� � praktyczny N Wnikliwo�� � Naturalno�� Wnikliwy � naiwny 0 Sk�onno�� do obwiniania si� � Pewno�� siebie L�kliwy � spokojny ; � ciedlaj� hipotezy Cattella dotycz�ce genezy lub podstawowej natury danego czynnika. Na przyk�ad Parmia oznacza �parasympatyczn� odporno��" (parasympathetic im- munity), Premsia jest skr�tem �chronionej wra�liwo�ci emocjonalnej" {protected emotional sensitivity), Autia sugeruje, �e osoba oceniana wysoko pod wzgl�dem tego czynnika jest autystyczna, czyli poch�oni�ta sob� itd. W tabeli 14�1 podano tak�e popularne okre�lenia tych czynnik�w. Cattell uwa�a, �e nazwy czynnik�w s� w ka�dym razie przybli�one i prowizoryczne i w praktyce pos�uguje si� literowymi lub cyfrowymi oznaczeniami czynnik�w. Poza 12 czynnikami przedstawionymi w tabeli 14�1 Cattell zaproponowa� wiele dodatkowych czynnik�w wyprowadzonych z kwestionariuszy i ocen