12...

1, obraz zale¿no œci Y od X. Jak widzim y jest to — wedle wiedzy badacza — zale¿no œæ liniowa. Tak napraw dê — co zaznacz ono lini¹ prze- rywan¹ — zale¿no œæ Y od X ma charakt er krzywol iniowy. Niefort unny wybór tylko dwóch wartoœc i zmienn ej X (m oraz n) i tylko z lewego krañca kontinu um wartoœc i, zaowoc owa³ tym nietrafn ym obraze m zale¿no œci Y od X. W efekcie badacz za- akceptu je hipotez ê mówi¹ c¹ o zwi¹zk u liniowy m obu zmienn ych (linia ci¹g³a), a przecie ¿, tak napraw dê, jest on krzywo liniowy (linia przery wana). T ak¿e nietraf ny obraz zale¿no œci wi¹¿¹c ej zmienn ¹ Y ze zmienn ¹ X wytwor zy badacz , gdy dobierz e dwie wartoœ ci zmienn ej X, ale le¿¹ce w prawej czêœci konti- nuum wartoœ ci X (tak jak na rys. 12.2) 310 \ 1 \ Rys. 12.1. Nietrafny obraz (linia ci¹g³a) rzeczywistej (linia przerywana) zale¿noœci Kod X — badacz ustali³, i¿ zale¿noœæ Y od X ma charakter liniowy, gdy de facto ma ona charakter krzywoliniowy Rys. 12.2. Nietrafny obraz (linia ci¹g³a) rzeczywistej (linia przerywana) zale¿noœci Y od X — badacz ustali³, i¿ zale¿noœæ Y od X ma charakter liniowy, gdy de facto ma ona charakter krzywoliniowy Kolejny nietrafny obraz zale¿noœci (a w tym przypadku — braku zale¿noœci) badacz ustali, gdy pod uwagê weŸmie te¿ tylko dwie wartoœci zmiennej X, ale tak roz³o¿one, ¿e zarówno wartoœci m, jak i wartoœci s bêd¹ odpowiada³y te same œrednie wartoœci Y, a to oznacza brak zale¿noœci miêdzy zmiennymi (linia prosta równoleg³a do osi X — rys. 12.3.). 311 Yi . »•' * -<£? /?, v l» e ³ !,. « • i', - .\* 't,U. 1 'A 'i' 1 ^ j i' i t > iv "" _\ i ' -t- | ³ <- ! [i. r t > ir *• ³. f r t J r i *Vv I 1 , v » i » t » / t ! . • ,i ; n [ \ } ] ', m Grupa 1. I -I' s Grupa 2. Rys. 12.3. Nietrafny obraz (linia ci¹g³a) rzeczywistej (linia przerywana) zale¿noœci Y od X — badacz ustali³, i¿ zale¿noœæ Y od X ma charakter liniowy, gdy de facto ma ona charakter krzywoliniowy . r s G r u p a 3 . G r u p a 4 . Rys. 12.4 . Traf ny obra z (lini a ci¹g ³a) rzec zyw istej (lini a prze ryw ana) zale ¿noœ ci Y od X — bada cz ustal i³, i¿ zale ¿noœ æ Y od X ma char akte r krzy woli nio wy i de fact o ma ona char akte r krzy woli nio wy G dy jedn ak bada cz wyr ó¿ni wiêk sz¹ Jicz bê grup poró wna wcz ych (co naj mni ej jedn ak trzy. '), np. czte ry, któr ym przy pisa ne bêd¹ wart oœci X: m, n, r, s: I 1 t 1 t 1 ³ 1 t 1 [ X ] m in m n r s max JJJ to uzyska trafny obraz hipotetycznej zale¿noœci — por. rys. 12.4. Linia przerywana ilustruje faktyczn¹ zale¿noœæ, a linia ci¹g³a — obraz tej zale¿noœci ustalony przez badacza. Wa¿ne tu jest jeszcze jedno. Wartoœci zmiennej X, wyró¿nione przez badacza powinny byæ równomiernie roz³o¿one wzd³u¿ kontinuum wartoœci X. Do jakiego wniosku prowadzi nas analiza tego przyk³adu? Je¿eli zmienna X, o której wp³ywie na Y traktuje hipoteza badawcza, jest zmienn¹ de facto wielowar- toœciow¹ i postulowany w hipotezie zwi¹zek Y z X jest zwi¹zkiem krzywolinio- wym, to nie nale¿y prowadziæ badania eksperymentalnego opartego na porównaniu tylko dwóch grup (dwie wartoœci zmiennej X), gdy¿ mo¿e to nas doprowadziæ do b³êdnych wniosków (por. rys. 12.1-3). Nale¿y natomiast zadbaæ o to, aby wybrane wartoœci X roz³o¿one by³y równomiernie wzd³u¿ ca³ego kontinuum wartoœci zmien- nej X (tak, jak to pokazuje rys. 12.4.). 4. Trafnoœæ planu eksperymentalnego i czynniki j¹ zak³ócaj¹ce Ka¿dy plan E i qE nale¿y rozpatrywaæ w kontekœcie (Campbell, Stanley, 1967; Cook, Campbell, 1979): (a) trafnoœci wewnêtrznej, (b) trafnoœci zewnêtrznej. Omówiê teraz oba rodzaje trafnoœci oraz czynniki je zak³ócaj¹ce. 4.1. Trafnoœæ wewnêtrzna i czynniki j¹ zak³ócaj¹ce Trafnoœæ wewnêtrzna planu eksperymentalnego jest warunkiem niezbêdnym, bez spe³nienia którego wyniki uzyskane na podstawie przeprowadzonego badania eksperymentalnego nie mog¹ byæ interpretowane w kategoriach jakiejœ koncepcji psychologicznej, z,której zosta³a wywiedziona testowana przez badacza hipoteza traktuj¹ca o zale¿noœci zmiennej zale¿nej Y od zmiennej niezale¿nej-g³ównej X (por. TBO w œwiadomoœci metodologicznej — rozdz. 3., pkt. 3.)