235 ZA��CZNIK 3 W cz�ci I pracy szkicowo przedstawili�my za�o�enia nowej dyscypliny, kt�ra mo�e by� pomocna przy analizie stosunk�w mi�dzyludzkich...

Upokorzenie smakuje tak samo w ustach każdego człowieka.

Chodzi o teori� gier. Wyodr�bnili�my gry o sumie zerowej i sumie niezero-wej. W �yciu codziennym, np. w warunkach szkolnych, jest wi�cej sytuacji zbli�onych do modelu gier o sumie niezerowej. I tak np. konflikt mi�dzy nauczycielem a uczniami nie musi mie� charakteru antagonistyczne-go, obok bowiem niezgodno�ci niekt�rych d��e� mog� wyst�pi� cele zbie�ne, np. osi�ganie dobrych wynik�w w nauce. Jest rzecz� wa�n�, by proces wychowawczy oprze� na znajomo�ci potrzeb i sk�onno�ci wyst�puj�cych u uczni�w. Informacji w tym zakresie dostarcza niew�tpliwie obserwacja w procesie nauczania i wychowania. Jej uzupe�nieniem i u�ci�leniem mog� by� badania przeprowadzone w warunkach kontrolowanych, mianowicie eksperymentalne gry symulacyjne lub abstrakcyjne1. Poni�ej referujemy wyniki wst�pnych bada� nad strategiami w grze o sumie niezerowej, kt�r� J. Kozie-lecki okre�la mianem dylematu Ledy. Zach�camy r�wnocze�nie nauczycieli do podj�cia podobnych bada�. Dylemat Ledy jest modelem wielu sytuacji konfliktowych o sumie niezerowej. Wed�ug Kozieleckiego wyst�puje on cz�ciej w �yciu ni� s�ynny dylemat wi�nia. W grze typu dylemat Ledy partnerzy nie porozu- 1 J. Kaziielecki: Konflikt, teoria gier..., s. 69. 284 miewaj�c si� ze sob�^mog� wybra� jedn� z dw�ch strategii rywalizacyjnych lub nierywalizaeyjnych. Dylemat Ledy u�atwia stwierdzenie, jakimi partnerzy kieruj� si� motywami - czy typu rywaMzacyjnego, czy niery-walizacyjnego. Przypomnijmy, �e motyw rywalizacyj-ny polega na powi�kszeniu wzgl�dnej wygranej (jest ona tym wi�ksza, im wi�ksza jest r�nica mi�dzy wygranymi bezwzgl�dnymi partner�w). Motywy niery-walizacyjne mog� by� b�d� kooperacyjne (partnerzy staraj� si� powi�kszy� wsp�ln� wygran�), b�d� indywidualistyczne (partnerzy d�� do maksymalizacji bezwzgl�dnej wygranej, nie interesuj� si� wygranymi partnera). W badaniach zastosowane s� matryce gry, kt�r� pos�ugiwali si� McClintock i Neel przy badaniu wp�ywu wysoko�ci nagr�d na stosowane strategie. O Uwaga: a1, a2 oanaczaj� strategie gracza I, 'b1, b2 - sUMUetfle (jrucza II, strategie a1, b1 s� nierywalizacyjne, strategie a*, to3 s� rywa-lizaeyjne. 235 Przebadano 134 uczni�w klas VII szko�y podstawowej w Warszawie, w tym 76 dziewcz�t i 58 ch�opc�w. Badania przeprowadzono w pokoju bibliotecznym. W badaniach formowano pary jednop�ciowe i pary mieszane. Pary rozgrywa�y 20 gier; gracze nie komunikowali si� ze sob�. Osobom badanym odczytywano instrukcj�, w kt�rej podano im warunki gry i poinformowano, �e zwyci�zca po przeliczeniu punkt�w na pieni�dze uzyska groszow� wygran�. W toku odczytywania instrukcji zawieszono na �cianie du�� tabel� gry. Wybrane przez siebie strategie gracze notowali na przygotowanej kartce z numerami gier. Po zako�czeniu gry wyp�acono wygran�, po czym eksperymentator pyta� kolejno graczy o motywy, kt�rymi kierowali si� przy wyborze strategii. 134 osoby badane rozegra�y w nie powtarzaj�cych si� parach 1340 gier. Procent strategii rywalizacyjnych '(R) wynosi� 48,8, a wi�c w prawie po�owie rozegranych gier osoby badane stosowa�y strategi� rywalizacyjn�. Dziewcz�ta stosowa�y t� strategi� nico cz�ciej ni� ch�opcy (odpowiednie procenty wynosz� 49,4 i 47,9). Jakkolwiek r�nice mi�dzy dziewcz�tami a ch�opcami nie s� statystycznie istotne, wskazuj�, �e w przysz�ych badaniach przeprowadzonych na wi�kszej pr�bce mo�na poszukiwa� r�wnie� zale�no�ci mi�dzy p�ci� a strategiami. W tabeli pierwszej na s. 238 zestawiamy procenty wyfboru strategii ryiwalizacyjinej przez poszczeg�lne gry. Dane zawarte w tabeli wskazuj�, �e w parach r�no-p�ciowych procent strategii rywalizacyjnych by� wy�szy ni� w parach jednop�ciowych. Wyniki powy�sze zdaj� si� przemawia� za tym, �e wyb�r strategii w grach o sumie niezerowej typu dylemat Ledy zale�y od rodzaju par; partnerzy w parach r�nop�ciowych by� mo�e w zwi�zku z istniej�c� w okresie dojrzewania 238 Pary jednop�ciowe Ch�opcy Liczba par Procent 18 4E Dziewcz�ta 25' 47|,9 Pary mieszane Dziewcz�ta ] CWopcy j 13 92,5) } 52,8 55,2] tendencj� do separacji i pewnego antagonizmu poprzedzaj�cego etap nawi�zywania bli�szych intymnych relacji wykazuj� mniejsz� sk�onno�� do wsp�pracy ni� partnerzy w parach jednop�ciowych. Wy�szy procent strategii rywalizacyjnych wykaza�y pary dziewcz�t ni x ch�opc�w; wynik ten, wymagaj�cy weryfikacji"na szerszym materiale liczbowym, mo�na wi�za� z w�a�ciw� dziewcz�tom wra�liwo�ci�, niepewno�ci� siebie, s�ab� odporno�ci� emocjonaln� i potrzeb� dora�nych sukces�w, wzmacniaj�cych samoocen�. W celu zbadania wp�ywu postaw emocjonalnych na stosowane strategie w grach o sumie niezerowej, opieraj�c si� na wynikach przeprowadzonych uprzednio bada� socjometrycznych, uformowali�my pary z�o�one z partner�w przyjaznych i nieprzyjaznych. Pierwsi szacowali swoje postawy na + 3, drudzy na - ,'{. Procent strategii rywalizacyjnych stosowanych pm>i5 partner�w z par przyjaznych i nieprzyjaznych przedstawia tabela. Pary ttoba par przyjazne +3 +J3 14 (nieprzyjazne -S - 3 3 Procent 47"i! 00,4 237 Przebadano 134 uczni�w klas VII szko�y podstawowej w Warszawie, w tym 76 dziewcz�t i 58 ch�opc�w. Badania przeprowadzono w pokoju bibliotecznym. W badaniach formowano pary jednop�ciowe i pary mieszane