Coraz �atwiej wznosi� si� na fali chwilowych dozna� na czyty gwa�townego uniesienia, aby na koniec jednak postanowi� inaczej...

Upokorzenie smakuje tak samo w ustach każdego człowieka.

Niekt�rzy irwatorzy uwa�ali go za niewyrozumia�ego choleryka, lecz nawet przepe�nieni ikiem wielbiciele skar�yli si�, �e �niemal we wszystkich sprawach" papie� Jodejmuje decyzje odmienne �od tych, jakie mu doradzono"1'. do�wiadczenia odnotowali nie tylko najbli�si wsp�pracownicy papie�a ', ale r�wnie� okoliczno�ciowi, mniej do�wiadczeni go�cie, jak powracaj�cy onnicy Edward Gehrmann i Giulio Roi. Ju� w dniu przybycia do J�nia 1924 r., mogli z�o�y� raport kardyna�owi Gasparriemu i pra�atowi Papie� E ^edzieli si�, �e po niepi�knym zako�czeniu rosyjskiej misji pomocy Moskwie ^ ?2 dJu�eJ milczec i chce publicznie wypowiedzie� si� przeciwko no�ci Gehrmann zl�k� si�, bo cho� jego raport z Rosji wypad� z koniecz- zapowied� p?L!i;szaJaco> a nawet mrocznie, to jednak by�o dla� jasne, �e Jawna liwych wyb* h � K strony Rzymu doprowadzi komunistycznych w�adc�w do strasz- kiedy ju| ^ w�ciek�o�ci i mog�aby z pewno�ci� kosztowa� wiele krwi"2'. Lecz P�toragodzii ~ ^ez �^ca ^�* ~~ ^^a� tydzie� p�niej, 2 pa�dziernika, niona., tym j *ste sPraw�zdanie papie�owi3', natkn�� si� na ca�kowicie zmie- i bardzo spokojn� aur�. Papie� zdawa� si� odnosi� pozytywnie do 64 Tajna dyplomacja ani, jego idei �pogodzenia z sowieck� Rosj�" i przyj�� r�wnie� �yczliwie sugestie, ak biskupom katolickim, �yj�cym obecnie poza granicami Rosji Sowieckiej - zatea emigrantom (jak Roppowi i Cieplakowi), a tak�e biskupom ze wschodniej Polstj - cofn�� jurysdykcj� ko�cieln� nad diecezjami rosyjskimi i ustanowi� tam administ rator�w apostolskich; by�by to wk�ad do dzie�a porozumienia. Tej�e jesieni 1924r kiedy papie� �czarno widzia� przysz�o�� Rosji", a w Zwi�zku Radzieckim - jak s[' Rosja teraz nazywa�a - dostrzeg� �straszliwe niebezpiecze�stwo dla kultury europei. skiej"4, dotar� do� list uwi�zionego duchownego, wikariusza dekanalnego z �ytotnie-rza, Andrzeja Fedukowicza. Pismo (przywiezione przez ojca Roi) zosta�o wprawdzie wymuszone przez GPU, lecz zawiera�o - co GehnnaHn potwierdzi� - tak�e gorzkie prawdy51: ...od pi�ciu lat jeste�my osieroceni, bez pasterza, gdy� biskup �ytomierza wyw�drowa� do �ucka, kt�ry nale�y obecnie do Polski... Aby utrzyma� ��czno�� z biskupem, duchowni musz� wykorzystywa� rozmaite okazje: spekulant�w, > szpieg�w, kt�rzy przekraczaj� nielegalnie granic� lub polski konsulat... Niestety, po�o�enie Ko�cio�a katolickiego na Ukrainie stale si� pogarsza, gdy� panowie z polskiego konsulatu stawiaj� nawet duchownych w sytuacjach nie maj�cych nic wsp�lnego z ich religijnym charakterem. Pan �wirski, konsul kijowski, poinformowa� mnie, �e otrzyma� r�ne informacje o zamierzeniach rz�du sowieckiej Ukrainy: o planowanych w pocz�tku maja zbrojnych napadach na katolickie kaplice iko�cioly... �wirski poleci� mi sprawdzi� te doniesienia... W ten spos�b sta�em si� agentem polskiego konsulatu... B�agam Wasz� �wi�tobliwo�� na kolanach, aby zechcia� wykorzysta� sw�j apostolski autorytet i wp�yn�� na rz�d polski, by ten zaniecha� wykorzystywania duchownych do cel�w politycznych. Ko�ci� katolicki musi by� nosicielem czystej idei chrze�cija�skiej, bez jakiejkolwiek domieszki. Wierz� g��boko, �e Wasza �wi�tobliwo�� us�yszy me , s�abe wo�anie, nie pozostawi bezsilnych bez opieki i dojdzie do porozumienia z tutejszym rz�dem w sensie ustanowienia wikariatu.apostolskiego, zr�wnanego z urz�dem biskupim... Tego rodzaju dokument, mimo jego oczywistej dwuznaczno�ci, m�g� jedynie wzmocni� sugesti� Gehrmanna, by �podtrzyma� kontakt z Rosj�" - pomimo wszystko. O�wiadczenie Cziczerina'8, przywiezione przez powracaj�cego Gehrmanna, a tak�e przekonanie zakonnika, �e nale�y uczyni� co tylko mo�liwe dla �znalezienia formu�y, odpowiadaj�cej interesom obu stron", zapewne nie pozosta�y bez wp�ywu na papie�a-Upowa�ni� on Gehrmanna, aby poza relacj� z dzia�alno�ci misji charytatywnej spisa� tak�e swoje wra�enia i opinie polityczne7'. T teraz zdarzy�o si� co� wielce osobliwego- W ci�gu sze�ciu tygodni, sp�dzonych przez Gehrmanna w Rzymie, jego opf1^. o polityce rosyjskiej Watykanu uleg�a, jak si� zdaje, radykalnej zmianie - je�li � pjzejaw zmiany uzna� dwudziestostronicowe memorandum polityczne jego autorstw*; �w dokument z dat� 12 listopada 1924 r., przeznaczony jedynie dla papie�a, do dzi nie opublikowany, znajduje si� w tajnym archiwum Watykanu, lecz duplikat znalefl0' no nie tylko w osobistych papierach autora (w rzymskim archiwum jego zakofl1^ Werbist�w, SVD), ale r�wnie� w archiwum niemieckiego Ministerstwa Spraw Z*' kontakty i tajne konsekracje. 1924-1926 65 h w Berlinie, dok�d dostarczy� go cztery miesi�ce p�niej. Referent MSZ graniCi a marginesie, �e Gehnnann postawi� warunek, i� memoria� ten �nie b�dzie o Moskwy". Zapewne nie chcia�, aby dowiedzia� si� o nim dotychczasowy fyBrockdorff-Rantzau (z kt�rym ��czy�y go dot�d wsp�lne pogl�dy), a pew- ria� si� te�, �e m�g�by on wpa�� w r�ce sowieckie. 1CTU� bowiem we wst�pie Gehrmann wezwa� papie�a bez ogr�dek, aby �wyst�pi�" dwko komunizmowi w Rosji, a na ko�cu memorandum doszed� do nast�puj�cego r poniewa� w chwili obecnej �niesamowity fakt" to�samo�ci rz�du sowie- o i partii komunistycznej �zosta� z ca�� pewno�ci� potwierdzony", nie ma ju� inych powod�w, aby zrezygnowa� z �uroczystego i publicznego pot�pienia bol- szewizmu". Aby uzasadni� sw� rad�, Gehrmann przytacza - w kolejno�ci cokolwiek, jak na teologa, niezwyk�ej -nast�puj�ce argumenty: �1. wzgl�dy taktyczne, 2. wzgl�dy zasadnicze". Do pierwszej grupy zalicza nie tylko aprobat�, z jak� pot�pienie Moskwy przyj�te b�dzie zar�wno przez konserwatyst�w ca�ego �wiata, jak i przez socjaldemokracj�, ale tak�e sytuacj� wewn�trzpolityczn� i wewn�trzpartyjn� w Zwi�zku Radzieckim. Analizuje pocz�tek walki o w�adz� po Leninie, niestety z kilkoma -jak to dzi� widzimy - fa�szywymi akcentami:8' Kierunek skrajny sk�ada si� z Zinowiewa, Dzier�y�skiego (szefa GPU), Stalina (sekretarza partii), Bucharina (przewodnicz�cego partii), Kamteniewa (prezydenta Moskwy)..