Gdzie tutaj jest wielka filozofia? Jednak jest, bo przecie� ju� u �w...

Upokorzenie smakuje tak samo w ustach każdego człowieka.

Augustyna pojawia si� teza, �e �yjemy na najlepszym z mo�liwych �wiat�w, a w tamtej epoce podpisywali si� pod ni� zar�wno poeta Pope, jak i filozofa Leibniz. Jest tutaj jednak r�wnie� sporo sarkastycznej ironii, a by� mo�e nawet nieco autoironii (o ile oczywi�cie Wolter by� w og�le do niej zdolny). �1T Zadig i Astarte. Kandyd i Kunegunda Nie�le wyszed� Wolterowi r�wnie� Zadig czyli los. Opowie�� wschodnia. Bohaterem tej powiastki jest urodzony w Babilonie �m�ody cz�owiek imieniem Zadig, o naturze zacnej z urodzenia a uszlachetnionej jeszcze wychowaniem. Mimo i� bogaty i m�ody, umia� miarkowa� swoje nami�tno�ci, nie nosi� si� zbyt g�rnie, nie chcia� mie� zawsze racji i umia� szanowa� ludzkie s�abostki". Mimo tych zalet charakteru los go nie oszcz�dza� - najpierw zosta� pos�dzony o kradzie� kr�lewskiego konia i psa (przed �knutem i do�ywotnim pobytem na Syberii" uratowa�o go jednak odnalezienie tych zwierz�t), 148 Filozofia francuska w epoce O�wiecenia p�niej musia� toczy� walk� o swoje �ycie z �Zawistnym, kt�ry chcia� zgubi� Zadiga, gdy� mieniono go Szcz�liwym", jeszcze p�niej z najwy�szym trudem zdo�a� umkn�� przed Kr�lem-Zazdro�nikiem; a jest to zaledwie pocz�tek d�ugiej listy nieszcz��, kt�re go spotka�y. Fina� jest jednak pomy�lny dla tytu�owego bohatera - bowiem �Zazdro�nik umar� z w�ciek�o�ci i wstydu", a Zadig zaj�� jego miejsce na tronie i rz�dzi� pa�stwem, kt�re �cieszy�o si� pokojem, s�aw� i dostatkiem: by� to najpi�kniejszy wiek na ziemi; w�ada�a ni� sprawiedliwo�� i mi�o��. B�ogos�awiono Zadiga, Zadig za� b�ogos�awi� niebo". O co w tym wszystkim generalnie chodzi? Bez w�tpienia, chodzi tutaj o chrze�cija�sk� zasad�, �eby z�o dobrem zwyci�a�, a tak�e o chrze�cija�sk� wiar� w to, �e w ostatecznym rachunku dobro we�mie g�r� nad z�em. Chodzi jednak tutaj o co� wi�cej, bowiem ca�a ta powiastka jest sarkastyczn� kpin� zar�wno z tej zasady, jak i tej wiary; i dobrze to rozumia� o�wiecony czytelnik. Powiastki filozoficzne pisa� Wolter do ostatnich lat swojego �ycia. W jednych z nich - takich np. jak Jeannot et Colin (1764) - prezentowa� si� jako �dobrotliwy" i �pob�a�liwy" �patriarcha z Ferney". W innych -takich np. jak Prostgeg�k (1767) - jako obro�ca (w�tpliwy) �dobrego dzikusa; �m�odego cz�owieka bardzo zr�cznej postaci", kt�ry �zasypywany pytaniami odpowiada� na wszystko nader bystro", a Prostaczkiem nazywaj� go dlatego, �poniewa� m�wi po prostu, co my�li i robi wszystko, co chce"; jednak kontakt z francuskim tzw. dobrym towarzystwem nie wyszed� na dobre ani jemu, ani temu towarzystwu. Najlepiej jednak czu� si� Wolter w roli tropiciela �chrze�cija�skich �ajdactw" -w roli tej wyst�powa� m.in. w Ksi�niczce Babilonu (1768), Bia�ym byku (1774) oraz w Historiach Jennie (1775). Powiastki te nie odnios�y jednak tego sukcesu, kt�ry sta� si� udzia�em Kandyda i Zadiga. By� mo�e o�wiecony czytelnik czu� si� ju� nieco znu�ony ci�g�ym odmienianiem tego samego tematu, powtarzaniem tych samych lub bardzo podobnych chwyt�w literackich i filozoficznych oraz podnoszeniem do rangi zasady nawet najbardziej b�ahych chrze�cija�skich potkni��. By�y IV. Indywidualno�ci filozoficzne 149 to zreszt� lata, w kt�rych opozycyjna Francja szykowa�a si� ju� do bardziej zasadniczej rozprawy z ancien regime'm i by� mo�e nie mia�a ju� ochoty na wyszukiwanie antyreligijnych smaczk�w �w daniach", kt�re serwowa� jej starzej�cy si� Wolter. 3. Rousseau (1712-1778) W tej bogatej w wyraziste osobowo�ci epoce trudno by�oby znale�� my�liciela w wi�kszym stopniu w�druj�cego w�asnymi �cie�kami ni� Jan Jakub Rousseau. Urodzi� si� w Genewie, w rodzinie o tradycjach rzemie�lniczych -jego ojciec by� zegarmistrzem, ale poprzez o�enek z c�rk� pastora Zuzann� Bernard (zmar�a w po�ogu) podni�s� swoj� pozycj� spo�eczn�. W wychowywaniu syna korzysta� ze wzorc�w zawartych w powie�ciach rycerskich, a gdy doszed� do wniosku, �e nie da si� z syna zrobi� prawdziwego rycerza, odda� go na wychowanie najpierw do wiejskiego pastora, p�niej do pisarza s�dowego, a w ko�cu do grawera. W wieku szesnastu lat Jan Jakub mia� dosy� ju� tych edukacyjnych �eksperyment�w" i postanowi� samodzielnie wyruszy� w �wielki �wiat". Szlak jego m�odzie�czej podr�y wi�d� przez Turyn (porzuci� tam kalwinizm i przyj�� katolicyzm), do domu baronowej de Warens w Chambery (Sabaudia). Ta zamo�na dama (je�li mo�na nazwa� dam� osob�, kt�ra przed osiedleniem si� w Sabaudii okrad�a swojego m�a i uciek�a od niego z synem ogrodnika) da�a mu nie tylko schronienie pod swoim dachem, ale tak�e otoczy�a macierzy�sk� opiek� (ich zwi�zek nie by� jednak platoniczny), oraz zadba�a o jego wychowanie i wykszta�cenie. W jej posiad�o�ciach dor�s� jako m�czyzna oraz jako �wiatowiec, to znaczy osoba potrafi�ca nie tylko zachowa� si� w tzw. dobrym towarzystwie, ale tak�e sprawnie w�ada� pi�rem, a tak�e bieg�a w sztuce muzycznej; wynalaz� nawet oryginalny system zapisywania nut przy pomocy cyfr. Mia� zamiar sprzeda� go z zyskiem w Pary�u i w tym m.in. celu wyruszy� do tego miasta. Zatrzyma� si� w hoteliku, w kt�rym s�u��c� by�a Teresa Levasseur - 150 Filozofia francuska w epoce O�wiecenia kobieta niepi�mienna, o ograniczonej umys�owo�ci. Zwi�zany by� z ni� do ko�ca �ycia; pi�cioro dzieci, kt�re mia� z tego zwi�zku, odda� do przytu�ku, co p�niej zawa�y�o na jego reputacji jako cz�owieka, filozofa i teoretyka wychowania,.._ V