Mo�e to pod�wiadoma reminiscencja z noweli Asza, kt�r� mi kiedy� opowiada�...

Upokorzenie smakuje tak samo w ustach każdego człowieka.

Wszystkie drzewa ju� w cieniu po zachodzie s�o�ca - tylko jedno zupe�nie ��te jeszcze o�wietlone i w tym �wietle zupe�nie z�ote. Od paru tygodni musz� zajmowa� si� wydaniem moich ksi��ek i moim wieczorem autorskim w Bostonie. St�d r�ne przepisywania, poszukiwania, fotografie. Nie wiem, czy wszyscy w podobnej sytuacji czuj� si� tak nieswojo i g�upio jak ja. Po prostu wszystko to - to ju� nie ja, tylko jaka� dawna osoba. 560 Pa�dziernik 1952 o kt�rej my�l� jak o kim� obcym, kto�, kto mnie smuci i nudzi, i przeszkadza my�le� o tym, co mam napisa� i co jest jedynie wa�ne. 17 pa�dziernika Nic nie pisa�em. Wiem, �e nic by nie wysz�o, gdybym pr�bowa�. Rano w Library of Gongress. W�r�d kolos�w Ameryki jest i ten tak�e, kolos - co tu gada�, kultury. Codziennie wp�ywa tu par� tysi�cy pozycji we wszystkich j�zykach �wiata. Oczywi�cie nie wida� tego na oko, jak nie wida� z bliska ogromu Rockefel-ler Center. Zdumiewaj�ce jest, �e w tym ogromie znalezienie tomu "Gazety Polskiej" z roku 1937 zabra�o nie wi�cej ni� dwadzie�cia minut czasu. Cri des profondeurs Duhamela - jeszcze gorsze dra�stwa, jeszcze bardziej ponury �wiat ni� zbrodniarze Mauriaca. Tamtym przynajmniej co� grozi na tym �wiecie, gdy zbrodniarz Duhamela kradnie i zabija bezkarnie. Je�eli to jest powie�� wojenna najbardziej ludzkiego z francuskich pisarzy, je�li takie wybra� sobie reprezentacyjne postacie swego spo�ecze�stwa - po c� ur�ga� Marcel Ayme albo dziwi� si� Genetowi. I jak na z�o�� nie spa�em dzisiaj w nocy i raz po raz si�ga�em po t� ksi��k�, coraz bardziej zdenerwowany i przybity. 18 pa�dziernika Napisa�em dwie zwrotki wiersza Sen srebrny Salomei, inaczej, ni� chcia�em - ale c� na to poradzi�. My�l�, �e b�dzie jeszcze tylko jedna zwrotka. Powinna by� jutro. Pa�dziernik 1952 lis pleuraient, tous les deux, a'ieux du genre humain, Le pere sur Abel, la mer� sur Cam. 561 To napisa� Yictor Hugo. Jules Romains m�wi o tym: "Ima-ginez-les remplaces par dix-sept pages d'analyse et de sinuosites hesitantes qu'un autre eut devidees sur ce theme - sans au fond dire plus - et vous vous serez donn� une bonne en demonstration de ce qu'est la grandeur en art." Ordway, schodz�ca do Connecticut Avenue, pe�na jesiennych kwiat�w, cynii, olbrzymich nagietk�w i ostatnich jesiennych r�. Ju� niekt�re drzewa zupe�nie czerwone kolorem dot�d nie nazwanym, ni to bordo, ni karmazynowy. Jaki� dom ��ty z zielonym balkonikiem, takim jak w Nowym Orleanie. Ten spacer pocieszy� mnie po najgorszych my�lach ostatnich dni, po poczuciu beznadziejnego nieprzyzwyczajenia do tego, co jest teraz moim �yciem. Edgar Mowrer m�wi� dzi� przez radio, �e ani Francja, ani Niemcy nie wystawi� wojska. O Francji wiedzia�em to od dawna. Amerykanie popsuli sobie wszystko, daj�c bez pami�ci pieni�dze i przez to uchodz�c za "frajer�w", Hoover i Taft mieli racj�. Gdyby robi� Francji trudno�ci - alboby na kolanach przysz�a do Waszyngtonu - albo by�oby to samo co teraz, tylko za ta�sze pieni�dze. 19 pa�dziernika Napisa�em trzeci� zwrotk� - sko�czy�em wiersz. Ta trzecia zwrotka to mora� zanadto wyra�ny, ca�y wiersz na pewno nie jest "poezj� czyst�". Ale jak na moje obecne zidiocenie i tak nie jest to jeszcze najgorzej. 36 - Dziennik t. II 562 Pa�dziernik 1952 Dlaczego �ni� mi si� Librach, a raczej dwu Librach�w, bo by� i jego brat-bli�niak, Bronek, zupe�nie taki sam, tylko troch� bardziej opalony na twarzy - tego nie mog� poj��, bo nigdy o nim nie my�l�. I to by� jaki� bardzo wyra�ny sen, i wa�ny, i rozwijaj�cy si� przez ca�� niemal noc, par� razy budzi�em si�, zasypia�em i po tym by�o znowu dwu Librach�w. Czytam Le Yoyage de Patrice Periot Duhamela. Jest to Monsieur Bergeret, obci��ony wszystkimi k�opotami Duhamela, zapl�tanego we wszystkie Akademie, Alliances i redakcje, nie maj�cego na nic czasu i podpisuj�cego na nieczytane wszystkie podsuwane mu humanitarne odezwy i protesty. Jest to Mr. Bergeret zm�czony i kt�ry zw�tpi� w swoj� niewiar�. 20 pa�dziernika Dzisiaj gor�czka przed najzwyklejsz� rzecz� - powrotem do Nowego Jorku. I nic nie napisa�em. Listy od Stro�skiego i od Terleckiego, �e m�j wiecz�r w Londynie uda� si� niezwykle, �e wszystko posz�o �wietnie, r�ne bardzo powa�ne komplimenty. Bardzo wielka z tego przyjemno��, ale zarazem obawa - co dalej, czy zdo�am nadrobi� to, co chcia�em napisa�, a czego nie mog�em. I cicha modlitwa s�owami Tuwima: "Panie Bo�e! Nie r�b ze mnie pos�gu." Ani nawet gipsowego biustu. Nagle wichura, zimno, po�owa drzew w par� godzin ogo�ocona z li�ci, niebo stalowe, jakby mia� zaraz �nieg spa��. Czu�em Pa�dziernik 1952 563 Warszaw�, �azienki i czu�em wreszcie co� w sercu, po raz pierwszy po wielu dniach umar�ych i ja�owych. Dawid Caravaggia. Zupe�nie niepodobny do innych, smutny m�odzieniec �ydowski, o wyrazie, kt�rego nie spos�b zapomnie�. Czuj�, �e Caravaggio b�dzie teraz na d�ugo moj� mani� i podszeptem do marze�. 21 pa�dziernika 1. Napisa�em wiersz dwuzwrotkowy Ojc�w. Gdybym mia� s�dzi� po moim wzruszeniu, by�by to bardzo pi�kny wiersz. Ale, by� mo�e, po prostu by�em rozklekotany. Louis de Broglie gdzie� powiedzia�, �e rozw�j fizyki mo�e by� powstrzymany, gdy� zabraknie nam s��w i obraz�w na jego wyra�enie. "Na pocz�tku by�o s�owo." I oto fizycy nareszcie zgadzaj� si� z Panem Bogiem. Ksi�dz Chi�czyk czy Filipi�czyk odprawiaj�cy nabo�e�stwo w Waszyngtonie. Co tu gada�, z poczuciem obrz�dku w ka�dym ruchu i wyrazie twarzy, jakby posiada� w u�miechu tajemnic� Mszy �w. Wi�kszo�� ksi�y rusza si� tak samo przy o�tarzu, jak przy kolekcie albo przy parafialnym bankiecie. Ludzie wschodni maj� t� obrz�dowo�� we krwi. Ta Msza bardziej katolicka ni� wszystkie, w kt�rych od lat uczestniczy�em