"Nadzorcami [KGB] byli gensekowie, czyli pierwsi sekretarze organizacji par tyjnych...

Upokorzenie smakuje tak samo w ustach każdego człowieka.

Tak� funkcj� przez wiele lat sprawowa� M. Gorbaczow w Stawropolu i B. Jelcyn w Swierd�owsku, a potem w Moskwie. To im i nikomu innemu KGB przekazywa� wa� ne informacje. I to oni wydawali polecenia oraz akceptowa li b�d� nie operacje KGB"1. Ta obserwacja jest jak najbar dziej s�uszna. Cho�by nie wiem jak usilnie przyw�dcy par tyjni pr�bowali zwali� na Komitet win� za kompromituj�ce operacje, kt�re wysz�y na �wiat�o dzienne, KGB nie by� nie zale�nym podmiotem. Pomijaj�c nieliczne wyj�tki, zawsze wykonywa� polecenia partii2. Teraz jednak nie by�o partyjnego kierownictwa, kt�re mog�oby wydawa� polecenia tajnym s�u�bom. Nie by�o usta bilizowanej struktury na szczytach w�adzy, kt�rych decyzje w sprawach bezpiecze�stwa da�oby si� przeku� na konkret ne sformu�owania. By�o niemo�liwe, bior�c pod uwag� fatal n� opini� i wewn�trzne rozprz�enie, by nowe si�y bezpie cze�stwa wykaza�y inicjatyw� i z w�asnej woli zaanga�owa�y 52 t BUDOWANIE ROSYJSKIEGO APARATU BEZPIECZE�STWA si� w �mielsze dzia�ania. Kto m�g�by przej�� nad nimi w�a dz�? Jelcyn oczywi�cie chcia� zaj�� puste miejsce po kierow nictwie partyjnym. By� jednak rosyjski parlament, kt�rego deputowani r�wnie� chcieli mie� co� do powiedzenia w kwe stii s�u�b specjalnych. Jak pokaza�y wydarzenia z 1992 roku, ich plan by� zupe�nie inny ni� zamierzenia Jelcyna. Chocia� Jelcyn nigdy nie sformu�owa� jasno swoich ocze kiwa� wobec s�u�b specjalnych, pomijaj�c retoryczne obiet nice, jak bardzo b�d� si� one r�ni� od KGB, ju� po kilku miesi�cach mo�na by�o zaobserwowa� pewne trendy. Po pierwsze i najwa�niejsze, chcia� wykorzysta� tajne s�u�by, zw�aszcza Ministerstwo Bezpiecze�stwa, FAPSI i G��wny Zarz�d Ochrony, w politycznych wojnach na g�rze. Po dru gie, chcia� ich u�y� do walki z szeroko poj�tymi zagro�enia mi wewn�trznymi - separatyzmem etnicznym, terrory zmem, strajkami, handlem narkotykami i zorganizowan� przest�pczo�ci�. Po trzecie, mia� zamiar wykorzysta� si�y bezpiecze�stwa, przede wszystkim oddzia�y pograniczne i S�u�b� Wywiadu Zagranicznego, by rozszerzy� pot�g� i wp�ywy Federacji Rosyjskiej w krajach WNP. Tajne s�u�by mia�y r�wnie� bardziej tradycyjne zadania: kontrwywiadowcze, wymierzone przeciwko zagranicznym szpiegom, i wywiadowcze, polegaj�ce na podejmowaniu "aktywnych dzia�a�" za granic�. Poniewa� dla Jelcyna najwa�niejsze by�o pokonanie wro g�w politycznych i umocnienie swojej w�adzy, otwarte me tody dzia�ania aparatu bezpiecze�stwa odgrywa�y drugo rz�dn� rol�, podczas gdy inwigilacj�, pods�uchy i inne tajne metody cz�sto stosowano wobec tych, kt�rych Jelcyn uwa �a� za polityczne zagro�enie. PARLAMENT I S�U�BY SPECJALNE Chocia� rosyjski parlament. Duma, r�wnie� chcia� obj�� kontrol� nad s�u�bami specjalnymi, jednak koncepcje de putowanych by�y tak r�ne, �e nie mo�na m�wi� o jednym parlamentarnym planie dotycz�cym tych s�u�b. Demokraci, 53 . ROZDZIA� DRUGI kt�rym przewodzili obro�cy praw cz�owieka, tacy jak Lew Ponomariow, ojciec Gleb Jakunin i Siergiej Kowalow, chcie li przede wszystkim w taki spos�b ograniczy� pot�g� s�u�b specjalnych, by nie mo�na ich by�o u�y� do arbitralnego na ruszania praw obywateli. Chcieli ustanowi� prawn� i spo �eczn� kontrol� nad tajn� policj� i zapewni� konstytucyjn� ochron� praw jednostki. Po drugiej stronie znajdowali si� konserwatywni depu towani, kt�rzy nie byli zainteresowani w dalszych demo kratycznych reformach s�u�b specjalnych. Chcieli raczej przej�� nad nimi kontrol�, by m�c skutecznie prowadzi� z Jelcynem walk� o w�adz�. Przewodnicz�cy Dumy, Ruslan Chasbu�atow, i wiceprezydent Rosji, Aleksander Ruckoj, by li najbardziej wyrazistymi przedstawicielami tego obozu3. Bez wzgl�du na dziel�ce ich r�nice pos��w jednoczy� je den cel - rozci�gni�cie parlamentarnej kontroli nad apara tem bezpiecze�stwa. 21 lutego 1992 roku Rada Najwy�sza wyda�a uchwa��, podpisan� przez Chasbu�atowa, w kt�rej przyznawa�a sobie prawo nadzoru nad planowanymi opera cjami i p�niejszym ich wykonaniem, zar�wno przez wywiad, jci�.c i s-iUZiy y/cwnc i,-! , znc, d tijzf GHi.rGjL �uzctu i sprciw personalnych w tajnych s�u�bach. Uchwa�a "zaleca�a" r�w nie�, by prezydent powstrzyma� si� od dalszych reorganizacji wywiadu i s�u�b bezpiecze�stwa, dop�ki Duma nie przedys kutuje tych kwestii w Komisji Obrony i Bezpiecze�stwa4. Uchwa�a ta, rzecz jasna, nie spodoba�a si� Jelcynowi. Cztery dni p�niej, 25 lutego, prezydent wyda� dekret, w kt�rym potwierdza� swoj� bezpo�redni� zwierzchno�� nad ministerstwami Bezpiecze�stwa, Spraw Zagranicznych, Spraw Wewn�trznych i Sprawiedliwo�ci oraz prawo do typo wania kandydatur na kierownik�w tych resort�w. Operacyj na kontrola nad ministerstwami Bezpiecze�stwa i Spraw Wewn�trznych, m�wi� dekret, b�dzie nale�a�a do Siergiej a Szachraja, wicepremiera Rosji5. W tym samym czasie deputowani, kt�rzy byli cz�onkami Komisji Praw Cz�owieka, nie ustawali w wysi�kach, by po wo�a� skuteczn� kontrol� parlamentarn� nad s�u�bami spec54 BUDOWANIE ROSYJSKIEGO APARATU BEZPIECZE�STWA lalnymi. Pod koniec 1992 roku przygotowali oni projekt usta wy "O potrzebie kontroli Rady Najwy�szej Federacji Rosyj skiej nad s�u�bami specjalnymi"6