Ostatni z tej grupy kwartet�w, Es-dur (KV 160), jest znowu bardziej konwencjonalny, uj�ty "symfonicznie"; gdyby�my nie znali dok�adnie czasu jego powstania, byliby�my...

Upokorzenie smakuje tak samo w ustach każdego człowieka.

Nast�pna grupa kwartet�w smyczkowych Mozarta, KV 168-173, nie jest odleg�a od grupy poprzedniej, KV 155-160, je�eli chodzi o numer Katalogu Kochla i o czas powstania, a przecie� dzieli j� od niej przepa��. Nie s� to ju� kwartety w�oskie, mediola�skie, lecz austriackie, wiede�skie: Mozart napisa� wszystkie sze�� p�nym latem 1773. Ten pobyt w Wiedniu w roku 1773 odegra� w rozwoju Mozarta decyduj�c� rol�. Ko�czy okres jego lat ch�opi�cych, etap cudownego dziecka. Umo�liwia mu - teraz, gdy jest ju� dojrzalszy � ma lepsze rozeznanie (bo przecie� by� ju� raz w Wiedniu) - zetkni�cie si� ze sztuk� �wie�sz�, mniej konwencjonaln�; wszak�e muzyka operowa i instrumentalna w Italii by�a czyst� konwencj�. 182 MUZYKA KAMERALNA NA INSTRUMENTY SMYCZKOWE Daje mu wreszcie sposobno�� zaznajomi� si� z J�zefem Haydnem, rewolucjonist�, w szczeg�lno�ci z jego sze�ciu kwartetami op. 17, wydanymi w roku 1771, i z sze�ciu kwartetami op. 20, tzw. "Son-nen�uartette", wydanymi w roku 1772. Zetkni�cie si� z nimi zupe�nie zbija z tropu Mozarta, tak samo, jak oko�o dziesi�ciu lat p�niej zbije go z tropu zetkni�cie si� z dzie�ami Jana Sebastiana Bacha. Podobnie jak w tym p�niejszym okresie napisze szereg troch� "skr�powanych" fug, tak i teraz pisze szereg wybitnie "skr�powanych" cz�ci na kwartet smyczkowy, kt�re stoj� zbyt blisko wzor�w, nie dor�wnuj�c im jednak. Bo Mozart tylko na�laduje to, czego si� Haydn, starszy i dojrzalszy, dopracowa�. Serie kwartet�w op. 17 i op. 20 by�y r�wnie� rezultatem kryzysu w tw�rczo�ci Haydna. Haydn, kt�ry zbli�a� si� do czterdziestki, mia� ju� w tym czasie do�� stylu galant; odczuwa� potrzeb� pog��bienia, wi�kszej powagi, wi�kszej intymno�ci. Nie przychodzi�o mu na razie na my�l nic lepszego, jak powr�ci� do "uczono�ci", kontrapunktu, polifonii. Nie do �cis�ej polifonii - mia� za wiele smaku, aby na przyk�ad w��cza� do kwartetu normaln� fug�. Je�eli tytu�uje dumnie fina� Kwartetu C-dur op. 20 nr 2 Fuga a �uattro soggetti lub fina� Kwartetu A-dur op. 20 nr 6 - Fuga a tr� soggetti, to jest to ju� igranie z technicznymi mo�liwo�ciami fugi, wynikaj�ce z nieodpartej ch�ci dania wszystkim czterem g�osom - tak�e alt�wce i wiolonczeli - jak najwi�kszej niezale�no�ci. A kiedy na ko�cu fina�u z op. 20 nr 5, zatytu�owanego Fuga a due soggetti, Haydn wprowadza imitowanie pierwszych skrzypiec i wiolonczeli w stretcie, to jest to zabawa nawet troszk� ostentacyjna. Ale jak dalece ten pozorny powr�t do stylu staroklasycznego by� dla Haydna spraw� o zabarwieniu osobistym, wida� z gorzkiej czy mo�e �artobliwej uwagi po zako�czeniu Fugi C-dur: "sic fugit amicus amicum" ("tak ucieka przyjaciel przed przyjacielem"). Przy tym wszystkim wyczuwa si� w tych dzie�ach stylistyczny prze�om, dualizm. Oscyluj� one mi�dzy "galant" i "uczono�ci�"; wirtuozostwo w partii pierwszych skrzypiec, skrajna rubaszno�� cechuj�ca niekt�re z menuet�w, egzotyka jak w Menuecie cyga�skim w op. 20 nr 4, stosowanie instrumentalnego recytatywu - wszystkie te tak r�norodne elementy zderzaj� si� z sob�. Mozartowi trudno zasymilowa� to wszystko. Znowu na�laduje tylko to, co mu odpowiada, ale nie potrafi sobie tego ca�kiem przyswoi�. Na�ladownictwo rzuca si� w oczy. Po raz pierwszy ((w KV 170) pisze jako pierwsz� cz�� wariacje, tak jak Haydn w op. 17 nr 3; po raz pierwszy te� nagle pisze fugi jako fina�y (KV 168, 173), i to nie odczuwaj�c, jak Haydn, potrzeby szukania takiego wyj�cia - tote� obie te fugi nie maj� ani w koncepcji, ani 183 DZIE�A INSTRUMENTALNE w realizacji pierwiastka osobistego, humoru Haydnowskich fina�owych fug. Widzieli�my ju� poprzednio, �e Fuga d-moll u�ywa chromatycznego tematu, kt�ry by� monet� obiegow�. Zjawiaj� si� mimowolne reminiscencje. Pocz�tek pierwszej cz�ci KV 168 jest jakby echem z op. 17 nr 3 Haydna, w tej�e tonacji; jeden z fugowych temat�w z op