Wyja�nienie tej sprawy trzeba oprze� na obserwacji uk�adu narz�d�w mowy przy wymawianiu dw�ch sp�g�osek pierwszego rodzaju (np...

Upokorzenie smakuje tak samo w ustach każdego człowieka.

p i p') i dw�ch drugiego rodzaju (s i �). Schematyczny obraz artykulacji g�oski p (twardego) wykazuje, �e przy wymawianiu tej g�oski pr�d powietrza przechodzi swobodnie z tchawicy przez krta� do jamy gard�owej i ustnej (wi�zad�a g�osowe nie drgaj�, s� rozsuni�te). Jest to wi�c g�oska bezd�wi�czna. Podniebienie mi�kkie wraz z j�zyczkiem jest przy wymawianiu p (twardego) wzniesione ku g�rze i zamyka powietrzu drog� do jamy nosowej. Jest to wi�c g�oska ustna. Pr�d powietrza napotyka przeszkod� dopiero przy wargach: s� one zwarte z sob� i powietrze musi je "na si��" rozewrze�. Jest to wi�c g�oska wargowa i zwarta. Po�o�enie j�zyka przy wymawianiu tej g�oski jest prawie takie same, jak przy swobodnym wydechu. Natomiast obraz artykulacji p' wykazuje, �e jest to r�wnie� g�oska bezd�wi�czna, ustna i wargowa, ale przy jej wymawianiu, inaczej ni� przy artykulacji p, j�zyk jest wyra�nie przesuni�ty ku przodowi i ku g�rze, wzniesiony ku podniebieniu twardemu. Na tym w�a�nie polega r�nica pomi�dzy artykulacj� p i p', daj�ca w wyniku wra�enie s�uchowe, �e pierwsza sp�g�oska jest twarda, a druga mi�kka. Inaczej wypadnie por�wnanie sposobu wymawiania s i �. Obie sp�g�oski oka�� si� wprawdzie bezd�wi�cznymi, ustnymi i szczelinowymi, ale obserwacja ich artykulacji wyka�e, i� przy wymawianiu s szczelina powstaje mi�dzy przedni� cz�ci� j�zyka a g�rnymi z�bami, przy wymawianiu � - mi�dzy �rodkow� cz�ci� j�zyka a podniebieniem twardym. Ka�da z tych sp�g�osek ma wi�c inne miejsce artykulacji i dlatego � nie jest mi�kkim odpowiednikiem twardego s. Czy taki odpowiednik istnieje? Tak, ale wyst�puje bardzo rzadko: przewa�nie w wyrazach pochodzenia obcego, takich jak sigma (grecka nazwa s), silikony (wielocz�steczkowe zwi�zki krzemu), sinolog (badacz j�zyka i kultury chi�skiej) itp. Dlatego te� ani tej sp�g�oski, ani kilku innych r�wnie rzadko wyst�puj�cych nie uwzgl�dnili�my w naszym opisie. Nie zawiera on te� kilku sp�g�osek nie wyst�puj�cych samodzielnie, lecz powstaj�cych w wyniku upodobnie� do s�siedztwa, takich jak np. d w wyrazie Andrzej, wymawiane nieco inaczej ni� d w wyrazie dramat (przy "zwyk�ym" d przednia cz�� j�zyka tworzy zwarcie z g�rnymi z�bami, je�eli jednak po d nast�puje sp�g�oska przednioj�zykowo-dzi�s�owa (np. rz), ju� przy wymawianiu d j�zyk podnosi si� troch� wy�ej i zwiera z dzi�s�ami), h w wyrazie Bohdan (wymawiane d�wi�cznie) itp. Opis tabeli sp�g�osek polskich Dokonujemy podzia�u wed�ug nast�puj�cych kryteri�w: 1. stopnia zamkni�cia jamy ustnej: zwarte, szczelinowe, zwarto-szczelinowe, p�otwarte 2. zale�nie od udzia�u lub braku udzia�u wi�zade� w wymowie danej g�oski: d�wi�czne, bezd�wi�czne 3. zale�nie od udzia�u lub braku udzia�u jamy nosowej w wymowie danej g�oski: ustne, nosowe 4. wed�ug miejsca artykulacji: - wargowe: twarde, mi�kkie - wargowo-z�bowe: twarde, mi�kkie - przednioj�zykowo-z�bowe: twarde - przednioj�zykowo-dzi�s�owe: twarde - �rednioj�zykowe: mi�kkie - tylnoj�zykowe: twarde, mi�kkie I Sp�g�oski zwarte jak ju� wspomniano dziel� si� w zale�no�ci od udzia�u lub braku udzia�u wi�zade� w wymowie danej g�oski na d�wi�czne i bezd�wi�czne. G�oski d�wi�czne zale�nie od udzia�u lub braku udzia�u jamy nosowej w wymowie danej g�oski dzielimy na ustne. Ze wzgl�du na miejsce artykulacji mo�emy poda� nast�puj�ce przyk�ady: wargowe twarde: b (bar), mi�kkie: b' (bi�) przednioj�zykowo-z�bowe: d (dom) tylnoj�zykowe twarde: g (gaz), mi�kkie: g' (gil) Bezd�wi�czne - ustne wargowe twarde: p (pas); mi�kkie: p' (pi�) przednioj�zykowo-z�bowe twarde: t (tom) tylnoj�zykowe: k (kos), k' (kij) Ii Sp�g�oski szczelinowe dziel� si� na d�wi�czne i bezd�wi�czne