Zachowanie dewiacyjne mo�e tak�e by� konsekwencj� ma�ych nagr�d, jakie grupa daje jednostce, np...

Upokorzenie smakuje tak samo w ustach każdego człowieka.

grupa mo�e by� ma�o atrakcyjna, -mo�e nie stwarza� jednostce odpowiedniej pozycji. Przekraczanie norm mo�e ��czy� si� r�wnie� z niskimi karajni lub brakiem sankcji. Nieprzestrzeganie norm wywo�uje ze strony cz�onk�w tendencj� do wywarcia nacisku na jednostk� i spowodowanie zmiany jej zachowania.. Schaehter dowi�d�, �e; naciski i sugestie pod adresem dewiant�w zwi�kszaj� si�, gdy grupa stwierdza wi�kszy stopie� odst�pstwa od norm. Jednostka przekraczaj�ca normy mo�e na te naciski cz�sto reagowa� �miechem, b�aznowaniem, co od strony psychologicznej spe�nia t� funkcj�, �e roz�adowuje atmosfer� powagi i stwarza nowy uk�ad odniesienia dla oceny wykroczenia. ' .'.-. BADANIA NAD NORMAMI SPO�ECZNYMI Po tych uwagach wprowadzaj�cych w problematyk� norm spo�ecznych om�wimy ciekawsze badania dotycz�ce powstawania i funkcjonowania norm w r�nych grupach spo�ecznych. Nale�y 11 Por.: A. Malewski O zast�sowaniach teorii 'zachowania. Warszawa 1964. 110 podkre�li�, �e socjologowie i psychologowie spo�eczni coraz szerzej i z coraz wi�kszym powodzeniem. przeprowadzaj� w tej dziedzinie �cis�e badania eksperymentalne. Interesuj�cych danych dostarczy�y obserwacje grup niefor- imalnych (paczek^ gang�w) dorastaj�cej m�odzie�y przest�pczej. PY Trasher, Shaw, G. Coherr w Stanach Zjednoczonych, a u nas _A. Pawe�czynska12 oraz-Cz. Czap�w � St; ^Manturzewski ** wykazali, �e grupy nieletnich przest�pc�w tworz� na w�asny u�y- � tek swoisty System norm reguluj�cy w wielu zakresach zaeHb> :wanie cz�onk�w grupy. Normy te narzucaj� pogard� dla warto�ci 'Obowi�zuj�cych w spo�ecze�stwie, szacunek dla si�y fizycznej ' i-br-utahio�ci, wulgaryzm obyczajowy lip. " Znany socjolog ameryka�ski^ W. F. Whyie, -w ksi��ce Street/ Corner Society -{Uliczni ch�opcy, J. 943) opisuje grup� ulicznych ch�opc�w (w wieku oko�o 20 lat). Pochodzili oni z upo�ledzonych dzielnic miasta (slums�w) zamieszka�ych przez' ubog� ludno�� \ przewa�nie w�oskiego pochodzenia. Nortonowie - tak nazywano tych ch�ope�wx- Wzrastali w atmosferze ub�stwa i upo�ledzeni^ ."spo�ecznego. Tego rodzaju sytuacja.zbli�y�a ich do siebie. W grupie uformowa� si� okre�lony systerti zale�no�ci oraz swoisty ^zesp�, norm. "Kodeks ch�opca ulicznego - pisze Whyte �-� wymaga� od niego pomagania koledze wtedy, gdy m�g� te zrobi�, i wstrzymania Me przed robienieni czego�, co ntbg�oby mu mszko- dn&\ "'_�� '��_-" - '"''��'"�"'< ''�-.: ':'-:""-- . : ''".^-^ � Zgodnie z tym kodeksem, np. ch�opiec o silniejszej pozycji ", w 'grupie nie m�g� przegra� w kr�gle z ch�opcem zajmuj�cym pozycj� s�absz�, nrim�- i� ten ostatni m�g� gra� lepiej. Jednoznaczne normy regulowa�y stosunek Nortbri�w do kobiet. Kobiety klasyfikowali oni na kilka kategorii. W stosunku do tzw. dobrych dziewcz�t, odznaczaj�cych si� Urod� i pochodz�cych z wy�szych warstw, zachowywali si� lojalnie, prostytutki oszukiwali. W roku 1960 przeprowadzi�em szereg obserwacji nad funkcjonowaniem norm w�r�d nieletnich przest�pc�w w schronisku 12 A. Pawe�czynska Normy, warto�ci i funkcje grupy nieletnich przest�pc�w. "Pa�stwo i Prawo", 1960, zesz. 1. a Cz. Czap�w, St. Manturzewsk� Niebezpieczne ulice. Warszawa 1961, �ilskry". 111 dla nieletnich w F. W schronisku tym uformowa�y si� normy a-eguluj�ce wzajemne wsp�ycie, stosunek do przest�pstw, do personelu schroniska. We wzajemnych stosunkach obowi�zywa�-jak stwierdzi�em - pewien wulgaryzm obyczajowy, trywializa-cja rzeczy jpowa�nych, cyniczny stosunek do ludzi i �ycia. ,O przest�pstwie asowi si� przewa�nie jak? � t,yfP$4c&"> .spp�e-,cze�stw@, a szczeg�lnie przedstawicieli w�adz, traktuje sj� za-. zWy.jBH�tusa", ,,kapus|y" jest bardzo ubli�aj�cy. "�amanie si�" uwa�an� Jest za s�abo�� charakteru. Wed�ug relacji kierownictwa i personelu, ittltywowana jest fa�szywa solidarno��, ukrywanie winnych, pomaganie im, gdy "wpadn�" (np. w formie dostarczania papieros�w do izolatki). Solidarno�� wewn�trzna przejawia si� w r�nych zbiorowych wyst�pieniach przeciwko personelowi, nieletni domagaj� si� cz�stszego wychodzenia na dw�r, ogl�dania zabronionych dla m�odzie�y audycji telewizyjnych itp. Od ftego rodzaju wyst�pie� do buntu - niedaleko. -. Atmosfera kultu przest�pczo�ci, fascynacji "kajdaniarskim" losem obejmuje orbit� swego wp�ywu nawet wychowank�w zdrowych moralnie, kt�rych pewien procent dostaje si� do schro-niska. Je�eli jednostka nie chcia�a by� szykanowana i wyobcowana, musia�a dostosowa� si� do norm i zwyczaj�w wytwarza-ftych przez grup�, afirmowa� je. czynnie lub biernie, kultywowa� obowi�zuj�ce wzory i idea�y ifyciowe. Wytwarzaj�cy si� w schronisku "klimat" kszta�towa� osobowo�� nieletnich, okre�laj�c ich postawy, s�dy, zainteresowania* stosunek do siebie i innych ludzi. Badania J. Piageta wykaza�y, �e dzieci m�odsze przestrzegaj� najpierw regu� i zasad narzuconych im przez doros�ych, kt�re w ich oczach maj� warto�� absolutn�. Jest to tzw. m o-ralno�� obowi�zku. Dzieci powy�ej lat 10 nawi�zuj� bli�sze kontakty z r�wie�nikami, ucz� si� rozumie� koleg�w, co sprzyja przyzwyci�aniu postawy egoistycznej. W ich wsp�yciu i wsp�pracy pojawiaj� si� pewne zasady i normy o charakterze autpnomicznynl, w kt�rych istotn� rol� odgrywa ;czyn~ nik wzajemno�ci. Jest to tzw. moralno�� d o b r a. W przy- iku �amania przepis�w w grach i zabawach m�odsze dzieci jwo�uj� si� do autorytetu uczestnik�w gry, starsze za� do sa-nych regu�. Z kolei om�wimy bardziej znane badania eksperymentalne tworzeniem si� i funkcjonowaniem norm w grupie. 15. W. Boward zastosowa� w badaniach"nad wp�ywem cz�sto�ci rakcji i wzajemnych powi�za� na oceny eksperyment w kla-_ szkdlpych.' W kilku kt�sach nauk� prowadzotto systeriiem sfientowapym �a i grup� (group ce�tered), w pozosta�ych-r sy-ftem skoncenti^owanyn� na nauczycieli (ie�dk&r centered). yszy system u�atwia� y^zajemne kontakty, tak; ze zacz�t�-si� aowa� jstruktuiia wzajemnych powi�za� w klasie, w drugim iemie wzajemne kontakty by�y ograniczone. 504 uczni�w z 30 ocenia�o indywidualnie d�ugo�� prostok�ta. Uczniowie z