Zauwa�y�, �e Stalin w ci�gu trzech lat, kt�re min�y od ich ostatniego spotkania, wyra�nie si� postarza�, jad� tak �ar�ocznie, jakby obawia� si�, �e mo�e dla niego...

Upokorzenie smakuje tak samo w ustach każdego człowieka.

"W jednym tylko pozosta� dawnym Stalinem: je�eli tylko kto� mu si� sprzeciwi�, stawa� si� uparty, szorstki i podejrzliwy" 25. Podczas sze�ciu godzin, sp�dzonych przy stole, Djilasa nie opuszcza�o wra�enie, �e �danow i Be�a staraj� si� go wybada�, podczas gdy Stalin przys�uchuje im si� uwa�nie, chc�c si� przekona�, czy jego go�� da si� u�y� do dokonania roz�amu w kierownictwie jugos�owia�skim. Gdy Djilas okaza� si� niesk�onny do zwierze� i nie reagowa� na czynione aluzje, coraz cz�ciej zapada�o milczenie i ostatecznie nic nie zosta�o powiedziane w spos�b otwarty. Rozczarowanie kierownictwa radzieckiego szybko znalaz�o odbicie w ofc- jalnych stosunkach z rz�dem Jugos�awii. Obietnica szybkiej decyzji w sprawie pomocy gospodarczej i militarnej nie zosta�a dotrzymana i Jugos�owian trzymano w niepewno�ci prawie przez ca�y miesi�c. Nast�pnie, z ko�cem stycznia, "Prawda" ostro zaatakowa�a Dymitrowa, kt�ry o�mieli� si� jawnie wypowiada� o potrzebie stworzenia federacji ba�ka�skiej, w kt�rej sk�ad wchodzi�aby Bu�ga�a i Jugos�awia, i nie wspomnia� ani s�owem o udziale Zwi�zku Radzieckiego. Poniewa� Iugos�owianie w�a�nie podpisali traktaty o przyja�ni i wzajemnej pomocy z Bu�gari�, W�grami i Rumuni�, wezwano ich razem z Bu�garami do Moskwy, aby zdali spraw� ze swoich poczyna�. Rosjanie oczekiwali przybycia nie tylko Dymitrowa, lecz r�wnie� Tito, jednak ten, przeczuwaj�;, nadchodz�c� burz�, wola� wyr�czy� si� Kardeljem, jednym ze swoich bliskich wsp�pracownik�w. 10 lutego wieczorem nast�pi�o spotkanie na Kremlu. Mo�otow rozpocz�� je od udzielenia reprezentantom obu pa�stw ostrej nagany za zawarcie uk�adu 398 o przyja�ni i wzajemnej pomocy, o kt�rym rz�d radziecki dowiedzia� si� dopiero z gazet. Zaraz po tym Stalin zaatakowa� postarza�ego i chorego Dymitrowa za lansowanie koncepcji federacji. Kiedy �w usi�owa� si� broni�, przyznaj�c, �e pope�ni� omy�k�, Stalin wpad� w jeszcze wi�kszy gniew: "Rajcujesz jak dziewka uliczna. Chcia�e� zadziwi� �wiat, jakby� wci�� jeszcze by� sekretarzem Kominternu. Bu�ga�a i Jugos�awia w og�le nas nie informuj� o swoich poczynaniaoh i musimy dowiadywa� si� o nich z ulicy". Gdy Kardelj zwr�ci� uwag� na fakt, �e projekt traktatu zosta� przed- stawiony rz�dowi radzieckiemu do wgl�du z odpowiednim wyprzedzeniem i �adnych zastrze�e� nie wniesiono (co Mo�otow potwierdzi�), a zatem nie powinno by� �adnych punkt�w spornych mi�dzy nimi a Moskw�, Stalin krzykn��: "Owszem, s�, i to bardzo powa�ne! W og�le si� z nami nie konsultujecie. To nie jest omy�ka, lecz wasza �wiadoma polityka - tak, wasza polityka!" Gdy zg�oszono propozycj� unii celnej, Stalin lekcewa��co odrzuci� ,j� jako niepraktyczny pomys�. Kardelj wskaza� na przyk�ad Beneluksu, gdzie koncepcja ta dobrze si� sprawdzi�a, lecz sprowokowa� tym jedynie k��tni� ze Stalinem na temat sk�adu owej federacji. Stalin upar� si� przy twierdzeniu, �e wchodzi do niej jedynie Belgia i Luksemburg, bez Holandii, i nie pozwoli� wyprowadzi� si� z b��du, o�wiadczaj�c ze z�o�ci�: "Kiedy m�wi� nie, znaczy to nie". Nast�pnie znowu napad� na Dymitrowa, tym razem nie za plan sfedero- wania si� z Jugos�awi�, lecz z Rumuni�. "Taka federacja jest nie do pomy�- lenia. Zachcia�o ci si� zab�ysn�� - krzycza� na Dymitrowa. - Chcia�e� by� oryginalny. Czy s� jakie� zwi�zki historyczne mi�dzy Bu�gari� a Rumuni�? �adne!" Ku zdumieniu s�uchaczy opowiedzia� si� teraz za federacj� mi�dzy Bu�ga� a Jugos�awi�, w kt�rej sk�ad wesz�aby r�wnie� Albania: "S� powi�zania historyczne, i nie tylko. Tak� w�a�nie federacj� nale�y stworzy� - im wcze�niej, tym lepiej! Tak, jak najszybciej - natychmiast. Jutro, je�li to tylko mo�liwe! Tak, jutro! Za�atwcie to natychmiast. Najpierw powinny zjednoczy� si� Bu�ga�a i Jugos�awia, a p�niej Albania" 26. W tej sytuacji Jugos�owianie doszli do oczywistego wniosku, �e wysuni�te przez Stalina ��danie natychmiastowego stworzenia wspomnianej federacji w rzeczywisto�ci ma na celu doprowadzenie do rozbicia jedno�ci ich w�asnego kraju. W �lad za spotkaniem w Moskwie nast�pi�a ca�a seria posuni��, zmierza- j�cych do wyizolowania Jugos�awii oraz wycofania z niej wszystkich specjalis- t�w i doradc�w radzieckich. Korespondencja Stalina i Mo�otowa z kierow- nictwem jugos�owia�skim przybra�a ton bardzo zjadliwy. Do Tito i jego wsp�pracownik�w zwracali si� oni rozkazuj�co niczym do podw�adnych. Gdy Tito usi�owa� odpowiada� na zarzuty przy pomocy racjonalnych argument�w, wysi�ki jego skwitowano w spos�b nast�puj�cy: "Odpowied� wasz� uwa�amy za k�amliw�, a zatem ca�kowicie niezadowalaj�c�". 399 Wkr�tce zrezygnowano z konkretnych zastrze�e� i oskar�ono Jugos�o- wian o herezj� ideologiczn� - Tito i jego wsp�pracownikom zarzucono trockizm, bucharynizm i mienszewizm. Odmowa przyznania si� do winy i twierdzenie, �e w przeciwie�stwie do innych pa�stw okupowanych przez Armi� Czerwon� dokonali oni rewolucji w�asnymi si�ami i zdolni s� do stworzenia spo�ecze�stwa socjalistycznego na w�asn� mod��, zwi�ksza�o jedy- nie ci��c� na nich win�, stanowi�c jeszcze jeden dow�d przest�pstwa. Pod koniec czerwca Kominform otrzyma� polecenie skre�lenia Jugos�awii z listy swoich cz�onk�w, pot�pienia Tito i innych przyw�dc�w jugos�owia�- skich za odchylenie nacjonalistyczne oraz wezwania "zdrowych element�w" w partii jugos�owia�skiej do odebrania im w�adzy. Pozosta�e pa�stwa cz�on- kowskie Kominformu pospiesznie zerwa�y stosunki dyplomatyczne z Jugo- s�awi�. Je�li wierzy� Chruszczowowi, Stalin by� pewien, �e jego nie�aska spowoduje nieuchronny upadek Tito: "Kiwn� ma�ym palcem i nie b�dzie ju� Tito. Upadnie" 2 '. Tito nie na darmo jednak przebywa� w Moskwie w okresie czystek, kiedy by� jeszcze cz�onkiem Kominternu. "Zdrowe elementy", na kt�re liczy� Stalin, w tym dw�ch cz�onk�w aktualnej grupy rz�dz�cej, Zujovi� i Hebrang, zosta�y aresztowane, a szybko zwo�any zjazd partii udzieli� w g�osowaniu olbrzymiego poparcia Tito. Lekcewa��ce uwagi Rosjan na temat wojennej partyzantki jugos�owia�skiej wystarczy�y w zupe�no�ci do wywo�ania gwa�townej reakcji nacjonalistycznej. Jugos�owianie gotowali si� do konfrontacji zbrojnej, jednak Stalin, cho� nakazywa� sta�e podtrzymywanie wojny nerw�w i pr�bowa� zastraszy� prze- ciwnika za pomoc� ruch�w wojsk i incydent�w granicznych, by� do�� ost- ro�ny, aby nie ryzykowa� dzia�a� wojennych. A� do jego �mierci w 1953 roku propaganda radziecka prowadzi�a gwa�town� kampani� oszczerstw, obrzuca- j�c Tito i "jego szajk�" mianem kontrrewolucjonist�w, zdrajc�w sprawy socjalizmu i "szakali ameryka�skiego imperializmu"