� Bardzo si� dziwuj� Cesi...

Upokorzenie smakuje tak samo w ustach każdego człowieka.

doda�a z p�-u�miechem, �e idzie za m��. Niechby to by�a od�o�y�a na p�niej. M�� zawsze jest jeszcze panem po staremu; mo�e by� najlepszym, najukocha�szym, ale nas wi�zi i przykuwa do siebie, a po trochu do swojej woli. Go do mnie, b�d� jak najd�u�ej swobodn�; niechc� pana. Dziwi� si� musia�em szybko�ci z jak� ona stroi si� do ka�dego charakteru. Z Krajczyn� rozprawia�a o wszystkich Podczaszych i Wojewodach, o kt�rych staruszka m�wi� lubi; z podkomorzym o gazetach, nowinach i polityce; z Cesi� o gospodarstwie, ze mn� o muzyce. W ka�dej rzeczy ma sw�j s�d w�asny, ale nim nie zabija cudzego s�du; owszem, t�umaczy go sobie �atwo i ma dla niego zupe�n� wyrozumia�o��. Cesia jak widz� boi si� jej i ca�a przy niej zmieszana; wszyscy si� p�aszcz� przed ni�, jej to si� zdaje ca�kiem naturalnem, bo nawet nieuwa�a na to. Najd�u�ej i z najwi�kszem upodobaniem rozmawia z Wrzoskiem, kt�remu tak si� umia- �a przypodoba�, �e j� pod niebiosa wynosi. Iza �mieje si� z tej niczem niegro��cej zdobyczy starego serca. � Zmi�uj si�, szepn�a mi Cesia, wyprowadzaj�c mnie w ganek, przyjed� do nas; mo�e potrafisz zaj��, zabawi� h�. Ja nieumiem zupe�nie, papa nie do jej wieku i wyobra�e�. Wcze�nie wi�c we� na siebie urz�d gospodarza, bo doprawdy niewiem jak z ni� sobie rady damy. Zdaje mi si�, �e niepotrzebnie troszczy si� dobra moja Cesia o przyj�cie Izy, gdy ta umie si� sama zabawi� i tak swobodn� jest tutaj, jak we w�asnym domu. Zrana biegnie sama do lasu zbiera� kwiaty lub czyta�, potem gra d�ugie godziny; a wre�cie lubi nawet opowiadania podkomorzego o konfederacji Barskiej. I to j� zajmuje. 20 SIERPNIA. Dla czego ludziom tyle potrzeba przybor�w i przygotowa�, gdy krok w �yciu uczyni� maj�? Niepojmuj�! Oto dwa nasze domy, oba zupe�nie przewr�cone, zwichni�te dla tego tylko, �eby�my w nich przez kilka godzin, pochlubi� si� mogli przed przybywaj�cymi, czem� nowem. Bo dla nas nie do�� e by by�o, tego co jest, tak jak by�o ? M�wili�my o tem z Cesi� i ubolewali razem. I mo�eby�my wyrzekli si� po�ysku dla k�opot�w, gdyby nie dawa�a tyle czasu dyspensa kt�rej, pomimo najusilniejszych nalega�, uzyska� dot�d niemogli�my. Mam�e powiedzie� szczerze? mnie te tak d�ugie przygotowania m�cz� i niecierpliwi�. Szkoda mi mego domku tak jak by� dawniej, przywyk�em do niego, ka�dy k�tek pami�tk� mia� jak��; teraz si� w niem, w ogr�dku rozpozna� mi b�dzie trudno. Nieumiem wypowiedzie� jak mi �al by�o starej �awki, kt�ra sta�a pod lip�, drugiej pod kasztanem. Obie pami�ta�y szcz�liwe dzieci�stwo moje; na drugiej siada�a modli� si� nieraz matka kochana. Na miejsce tych stoczonych od robactwa i popr�chnia�ych prostych �awic, Wrzosek sprowadzi� z Pe�czy kamienne dobrego rysunku siedzenia. Zda�o mi si�, �e z t� ma�� odmian� miejsce si� zmieni�o; �al mi popr�chnia�ych szcz�tek. To� samo w domu. Stare poczciwe sprz�ty ojca i matki musia�y ust�pi� miejsca nowym nieznajomym, na kt�rych usi�� nieumiem. Niech tylko minie tych kilka dni ceremonialnych, a powr�c� pewnie do starych znajomych. Wyr�czaj�c Cesi�, zawioz�em dla zaj�cia Izy wszystkie moje dawne n�ty i kilka ksi��ek. Zdziwi�a mnie zastrze�eniem, �e romans�w nieczytuje. � Przynajmniej owych pospolitych, bezmy�lnych powiastek i romans�w, owych fa�szywych historycznych obraz�w, kt�re si� buduj� tandetnym sposobem, tuzinami, bez �adnej my�li. Dzie�o powinno by� jak orzech; biada dziurawemu i bez ziarna. A ile� to ksi��ek, niewyjmuj�c bardzo serjo i niezmiernie uczonych, w kt�rych tylko �upina i pr�nia! Niewiedzia�em ju� co dla niej wybra�: szcz�ciem czyta po niemiecku i lubi niemieck� literatur�, mog�em jej da� Goethego, Schillera i pie�ni kilku nowych poet�w. S� to jej ulubie�cy. Francuzi �miesz� j� niewym�wnie. Coraz bardziej dziwi mnie la kobieta. Wczoraj wpadli�my na historj� cywilizacji Guizota. S�d jej o tem dziele zadziwi� mnie. Spodziewa�em si� bezwarunkowych pochwa�, trafi�em na ciekawe ocenienie. We� pan, rzek�a, jakiekolwiek dzie�o historyczne, planem i przedmiotem podobne do utworu pana Guizot, ale niemieckie, po�� je obok tego a zgodzisz si� ze mn�, �e nic w �wiecie bardziej deklamatorsko-pr�nego, tubalnie zapowiadaj�cego wielkie rzeczy a dotrzymuj�cego dziesi�t� cz�� obietnicy zaledwie, nic bardziej powierzchownego, takiego rozg�osu i s�awy pozyska� niemog�o. S� tam wysoko przez autora wyniesione ocenienia ludzi, rzeczy, tendencij; kt�re przecie� ani nowe, ani uderzaj�ce, ani trafne nie s�. Po�owa twierdze� niedowiedziona, a zawsze profes- s�r wymawia si� przed s�uchaczami, �e ich zad�ugo znudzi� mo�e suchem poszukiwaniem! Zagadnienia najwa�niejsze ledwie mu�ni�te i minione; w og�le my�li g��wnej niedopatrzysz i dziwi� si� musisz oklaskom dobrodusznej publiki, kt�ra takie improwizacje z zapa�em przyjmuje! S�d Izy podzielam zupe�nie; ale zk�d jej cierpliwo�� do czytania dzie� lego rodzaju i zastanowienie tak g��bokie nad niemi? kobiecie? Kiedym jej to powiedzia�, u�miechn�a si�. � Gdybym mia�a obowi�zki, dzieci naprzyk�ad, rn�a, familj�, mia�by� pan prawo wymawia� mi �e tak czasu u�ywam; alem swobodna i cho� kobieta, mam zdaje mi si� prawo s�dzi� o rzeczach, wedle mojego przekonania; wyrabia� w sobie ten s�d na pewnych zasadach. Niemniej g��bokie by�y jej uwagi o muzyce.; Zgodzi�a si� ze mn� na wzgard�, kt�ra s�usznie nale�y owym wyrobom muzykalnym tuzinkowym, co tylko g�aszcz� ucho; s�dzi�a utwory Beethovena ze znajomo�ci� i uczuciem. Czyta partytur� z �atwo�ci� i d�ugie godziny przesiaduje nad danem jej przezemnie Oratorio mego ulubie�ca: Chrystus na g�rze Oliwnej. W istocie dziwna i warta zastanowienia kobieta! Wrzosek chodzi zamy�lony od kilku dni, i s�owa do mnie niem�wi; c� go gryzie, niewiem. 21 SIERPNIA. Teraz go�ciem jestem w domu, wyje�d�am rano, powracam w nocy, ca�e dnie siedz� z niemi. Cesia zaj�ta przygotowaniami, urz�dzeniami, kupnem, mnie polecono zabawia� Iz�. Jeste�my wi�c ci�gle razem