Upokorzenie smakuje tak samo w ustach każdego człowieka.
Beck wykorzystał w Genewie angielskie zabiegi o poparcie sankcji przez Polskę, by wytknąć Edenowi koniunkturalne traktowanie Ligi Narodów przez Wielką Brytanię oraz lekceważenie interesów Polski. Dla złagodzenia wrażenia, że zwalcza państwa faszystowskie, Beck zatrzymał się w drodze powrotnej z Genewy w Berlinie, gdzie spotkał się z von Neurat- hem. Sankcje antywłoskie zawiodły. Wkrótce Anglia i Francja pogodziły się z podbojem Etiopii przez Włochy, w związku z czym __ 344 ANDRZEj ALBERT również Polska poszła w kierunku normalizacji stosunków z Wło- chami, tym bardziej że w grę wchodziły kwestie gospodarcze: odbiór ze stoczni włoskich częściowo spłaconych węglem stat- ków "Batory" i "Piłsudski". Najważniejszym efektem niekonsek- wentnych sankcji antywłoskich stało się jedynie wyraźne zbliże- nie na linii Berlin-Rzym, co oczywiście było wbrew interesom Anglii i Francji, a także Polski.25 Stosunki polsko-niemieckie układały się wówczas poprawnie, chociaż Niemcy zbojkotowały akcję polską, zmierzającą do powo- łania Polaka na stanowisko wysokiego komisarza Ligi Narodów w Gdańsku, a także nie kwapiły się ze spłatami zobowiązań z tytu- łu tranzytów towarów niemieckich przez terytorium polskie. Z po- czątkiem lutego 1936 r. rząd polski ograniczył tranzyt niemiecki przez terytorium Rzeczypospolitej. W tym samym czasie bawił w Polsce premier Prus i marszałek Rzeszy Hermann Goring, za- proszony na polowanie, choć istotniejszym celem były rozmowy polityczne. Goring stwierdził, iż Niemcy uznały ratyfikowanie przez Francję paktu z ZSRR z maja 1935 r. za zerwanie układów lokarneńskich. W związku z tym w Warszawie oczekiwano nowej akcji ofensywnej Hitlera. Istotnie 7 III 1936 r. wojska niemieckie wkroczyły do Nad- renii, która na mocy traktatu wersalskiego stanowić miała strefę zdemilitaryzowaną. Było to kolejne pogwałcenie warunków poko- ju z Niemcami po pierwszej wojnie światowej, pogarszające strate- giczną sytuację Francji. Wobec akcji niemieckiej Beck zajął dość powściągliwe stanowisko. Był przekonany, że Francja znów po- przestanie na papierowych protestach, a gesty nie są warte spo- koju w stosunkach z Niemcami. Reakcji angielskiej w ogóle nie prze- widywał. Oczekiwania te sprawdziły się: strona francuska wystąpiła z pytaniem, jak postąpi rząd polski w razie czynnej akcji Francji. Beck odparł, że jeżeli zajdzie sytuacja przewidziana we wzajem- nych układach, Polska wykona swe zobowiązania sojusznicze. Przyjęto to w Paryżu z zadowoleniem, ale Francja, przeżywająca właśnie kolejny kryzys gabinetowy, nie przedsięwzięła żadnych kroków przeciw Niemcom. Napięcie międzynarodowe związane z remilitaryzacją Nadre- nii było w Polsce różnie oceniane. Nawet w obozie rządzącym doszło do różnicy zdań między Beckiem i Szembekiem, reprezen- tującymi taktykę równowagi, a premierem Kościałkowskim, który opowiadał się za zbliżeniem z Francją i ZSRR. Ustąpienie Koś- __ OSTATNIE LATA NIEPODLEGŁOŚCI 345 ciałkowskiego było więc także zwycięstwem linii równowagi, gdyż politykę Becka aprobował w zasadzie i Mościcki, i Rydz-Śmigły. Ten ostatni domagał się jedynie latem 1936 r. zacieśnienia kon- taktów wojskowych z Francją i starań o francuskie kredyty na dozbrojenie armii polskiej. Podkreślał też konieczność czujności wobec Niemiec, których zbrojenia skierowane były przecież głów- nie przeciw Polsce. Na wiosnę 1936 r. doszło do wyraźnego przesunięcia na lewo w wewnętrznym układzie sił politycznych niektórych państw euro- pejskich. Był to nie tylko skutek wielkiego kryzysu. Wpływy partii lewicowych rosły również na skutek "jednolitofrontowej" agitacji komunistów i ich centrali - moskiewskiego Kominternu - wśród zachodnich mas robotniczych. Klimat dezorientacji i pustki ideo- wej potęgowali lewicujący intelektualiści, lansując pacyfizm i bier- ny hedonizm. Duża część intelektualistów zachodnich ulegała złu- dzeniom co do istoty komunizmu stalinowskiego. Najbardziej zna- nymi tego przykładami były oświadczenia i postawa George'a B. Shawa, Pablo Picassa, Louisa Aragona i innych wybitnych twórców. W wyniku wyborów kwietniowych we Francji powstał "ludo- wofrontowy" rząd Leona Bluma, a komuniści, którzy w porówna- niu z 1932 r. podwoili swój stan posiadania w parlamencie, żądali tworzenia komitetów ludowofrontowych na wzór rad bolszewic- kich. Wpływy komunistów rosły też w Czechosłowacji. W Europie nastąpiła polaryzacja sił między państwami faszystowskimi a de- mokratycznymi, które ulegały stopniowo wpływom propagandy komunistycznej. Polaryzacja ta w najostrzejszej formie wystąpiła w Hiszpanii, gdzie w wyniku wyborów lutowych 57% miejsc w Kortezach uzyskał Front Ludowy. Do utworzonego wkrótce rządu Llargo Caballero weszli komuniści pod wodzą Josego Diaza. W lipcu 1936 r. gen. Francisco Franco zapoczątkował rebelię antyrządową. W Hiszpanii rozpoczęła się wojna domowa. Po stro- nie rządu ludowego stanął Związek Radziecki i organizowane w różnych krajach ochotnicze brygady działaczy lewicowych. Po stronie zbuntowanych oddziałów Franco wystąpiły Niemcy i Wło- chy. Anglia i Francja ogłosiły neutralność w toczącej się walce i ko- nieczność nieingerencji w sprawy wewnętrzne Hiszpanii. Podob- ne stanowisko zajął rząd polski. W sierpniu 1936 r. gościł w Polsce gen. Maurice Gamelin, szef francuskiego sztabu generalnego. Przedmiotem rozmów był plan wojny z Niemcami. W dniach 30 VIII-6 IX 1936 r. we Francji 346 ANDRZEj ALBERT przebywał Rydz-Śmigły. Wojskowe znaczenie tej wizyty polegało głównie na uzyskaniu, na mocy tak zwanego układu w Ram- bouillet, pożyczki w wysokości 3 mld fr., z czego połowę miała Polska otrzymać w gotówce, a resztę - w materiale wojennym