Nie godz�c si� z tak gwa�townym przeskokiem Jan Gawro�ski siad� do fortepianu i zacz�� gra� nokturn Cho- pina...

Upokorzenie smakuje tak samo w ustach każdego człowieka.

Za to w pokoju obok, ju� nie mistyk Saint-Exupery, ale rozhukany dziecinny (r)Saint-Ex�, ten, kt�ry potrafi� si� skar�y�, �e "doro�li i tak nicze- go nie rozumiej�, wi�c po co nu�y� si� dawaniem im wci�� tych samych wyja�nie�", pokazywa� lady Dianie sztuki magiczne. Za dotkni�ciem jego r�ki uk�ada�y si� talie kart w z g�ry wyznaczona kolejno��, a z�ote monety, jak na czarnym rynku, znika�y i pojawia�y si� z powrotem w najbardziej nieoczekiwanych miejscach. Sam sprawca tych figli kuglarskich bawi� si� nie mniej od widz�w, akompaniuj�c sobie radosnymi okrzykami i wy- buchami �miechu. Wtem, w toku tasowania kart zatrzyma� si� nagle i spo- kojnym g�osem powiedzia�: (r)dzi� rano by�em u wr�ki. Widocznie nie rozpozna�a odznak na moim mundurze i wzi�a mnie za marynarza, bo przepowiedzia�a mi blisk� �mier� w falach morskich�. Nikt z obecnych nie odrzek� s�owa. Ale przypomnieli�my sobie, jak przed laty, zaginionego od wielu dni po przymusowym l�dowaniu na pust- kowiu, Antoniego de Saint-Exuperyego tylko za wskazaniem i namow� ja- snowidz�cej odnale�li koledzy w chwili, gdy ju� w prasie paryskiej zacz�y si� ukazywa� jego nekrologi. A wiedzieli�my, �e jedna z jego r�k, tak zgrab- nych w �onglerskich igraszkach, nie posiada wystarczaj�cej si�y, by nada� samolotowi konieczn� w razie nieprzyjacielskiego po�cigu zwrotno��. Wi�c brzmi�cy nadal �miech rozbawionego Saint-Exa wywo�ywa� odt�d mniej szczere echo. Na wiadomo��, jaka nadesz�a w par� miesi�cy potem, czekali�my ju� prawie. 31 lipca nie powr�ci� z patrolu. Komunikat niemiecki doni�s� o ze- strzeleniu francuskiego samolotu nad Morzem �r�dziemnym. Dopiero po zako�czeniu walk por�wnanie zapisk�w sprzymierzonego i hitlerowskiego lotnictwa pozwoli�o na odtworzenie okoliczno�ci jego �mierci. Po spe�nieniu zadania i dokonaniu zdj�� fotograficznych w rejonie Grenoble lecia� ku Korsyce. Dzie� by� pogodny i upalny, morze spokojne. W samo po�udnie zabieg� mu drog� my�liwiec niemiecki. Jedna seria po- cisk�w starczy�a, by str�ci� szybki, lecz nie uzbrojony Lightning. Po raz ostatni zachwia�y si� wielkie skrzyd�a i samolot Antoniego de Saint-Exupe- ry'ego run�� ku morzu, w kt�rym odbija�o si� niebo i gorza�o po�udniowe s�o�ce. W wydanej po�miertnie Cytadeli pisa�: (r)Pi�kn� nad inne jest droga, kt�ra wiedzie ku morzu. A wzlot znam tylko jeden, od ziemi do s�o�caw. Mi�dzy Churchillem a de Gaulle'em ZARAZA WSPOMINKARSTWA ogarn�a nie tylko Polak�w. Liczba i je�li nie szczero��, to szczeg�owo�� i niedyskrecja pami�tnik�w wydanych po ostat- niej wojnie przez ludzi, kt�rzy zajmowali w jej toku wa�ne lub nawet kie- rownicze stanowiska, budzi zdumienie. Ich wspomnienia wesp� ze zbiorami dokument�w dyplomatycznych, kt�re w Polsce i we Francji wpa- d�y w r�ce hitlerowskie, a w Niemczech w r�ce ameryka�skie i sowieckie, pozwalaj� rozszyfrowa� tajniki polityczno-wojskowe nadspodziewanie ry- ch�o i dok�adnie. Trudno�� dla historyk�w tego okresu stanowi� b�dzie nie brak dokumentacji, ale w�a�nie jej nadmiar i niejednokrotnie sprzeczno��. Co przy nawet bardzo cz�stkowym i niepe�nym zapoznaniu si� z tak obszernym materia�em uderza najsilniej, to niezgodny, jak by si� zdawa�o, z duchem dziej�w wzrost wagi czynnika osobistego w rozwoju wypadk�w. W walce mobilizuj�cej fizycznie i psychicznie ca�e narody, operuj�cej nie znanymi przedtem liczbami �o�nierzy, przynosz�cej milionom ludzi zwy- ci�stwo i prawo do �ycia lub �mier� i niewol�, zale�a�y najwa�niejsze roz- strzygni�cia od postawy, od decyzji, chcia�oby si� prawie powiedzie�: od kaprysu paru kierowniczych jednostek. Tkwi w tym jaki� g��boki paradoks, �e w�a�nie mechanizacja, w�a�nie rozw�j techniki doprowadzi�y do stanu, w kt�rym jedno naci�ni�cie guzika rozp�tuje sumy energii, na jakie sk�a- da� si� musia� uprzednio olbrzymi wysi�ek zbiorowy i �e z drugiej strony demokratyzacja �ycia spo�ecznego tak pog��bi�a znajomo�� psychologii mas, i� ludziom rozporz�dzaj�cym aparatem propagandowym, pras�, ra- diem, telewizj� da�a do r�ki w�adz�, o jakiej nie marzy� �aden absolutny monarcha. S�dz�c z ich zapisk�w i wypowiedzi, Juliusz Cezar i Napoleon mniej panowali nad nastrojami swoich wsp�obywateli i �o�nierzy i przez to byli od nich bardziej zale�ni ni� nie tylko Hitler, Mussolini i Stalin, ale tak�e przyw�dcy wielkich demokracji zachodnich, Churchill i Roosevelt, kt�rych g�os dociera� do ka�dego oddzia�u na froncie, do ka�dej zapad�ej wioski w�asnego kraju