Pierwsze masowe ruchy burzycieli maszyn (luddyzm10) mia�y miejsce w Anglii w 1811 i 1812 r...

Upokorzenie smakuje tak samo w ustach każdego człowieka.

, a najsilniejsze wyst�pi�y w Lyonie we Francji w 1831 r. (powstanie lyo�skie). 10 Okre�lenie pochodz�ce od nazwiska Neda Ludda, pod kt�rym zapewne wyst�powa�o kilku przyw�dc�w ruchu burzycieli maszyn w Anglii. 1/4 Kapitalizm na ziemiach polskich Hutnictwo. W XVII w. rozw�j produkcji �elaza w Anglii zosta� zahamowany na skutek wytrzebienia las�w i powa�nego wzrostu ceny w�gla drzewnego. Spowodowa�o to, �e na czo�o europejskiego hutnictwa �elaza wysun�y si� Szwecja i Rosja. Co prawda ju� w 1717 r. Abraham Darby dokona� pr�b zast�pienia w�gla drzewnego koksem, ale dopiero pod koniec XVIII w. opanowano proces koksowania w�gla kamiennego, kt�ry doprowadzi� do rozpowszechnienia si� w Anglii wytopu sur�wki �elaza opartego na koksie. Przer�b sur�wki na �elazo kute i walcowane u�atwi� wynalazek Henry'ego Cor-ta, kt�ry w 1784 r. opracowa� metod� pudlingowania �elaza i powa�nie usprawni� wal-cownictwo. �elazo pudlingowe znalaz�o zastosowanie w kolejnictwie (szyny, wagony) i budowie maszyn. G��wne zmiany techniczne w hutnictwie tego okresu polega�y na wprowadzaniu koksu, nowego profilu wielkiego pieca, gor�cego dmuchu t�oczonego maszyn� parow� i usprawnieniu mechanizmu wsadu. Pierwsze oznaki rewolucji technicznej w hutnictwie g�rno�l�skim wyst�pi�y w 1796 r., gdy w Gliwicach uruchomiono wielki piec prowadzony na koksie. Niemniej dopiero w po�owie XIX w. na G�rnym �l�sku zacz�a dominowa� nowoczesna produkcja, podczas gdy w hutnictwie Kr�lestwa Polskiego 30 lat p�niej. W 1865 r. Kr�lewska Huta (dzisiaj Ko�ciuszko) w Chorzowie dawa�a rocznie tyle samo sur�wki co wszystkie huty Zag��bia Staropolskiego. W hutnictwie �elaza Kongres�wki w 1879 r. 100% sur�wki wytwarza�y niewielkie, tradycyjne huty, g��wnie w Zag��biu Staropolskim, podczas gdy w 1905 r. w tradycyjnych hutach wytapiano ju� tylko 2,4%, natomiast reszt� w kilku najnowocze�niejszych zak�adach metalurgicznych. Nie bez powodu Anglicy nazwali sur�wk� wielkopiecow� pig iron, tj. �wi�skim �elazem. Sur�wka nie nadawa�a si� ani na narz�dzia, ani na bro� sieczn�, ani na szyny kolejowe z uwagi na swoj� krucho��. Dopiero przetworzona na �elazo lub stal znajdowa�a powszechne zastosowanie. Do pocz�tk�w XIX w. �elazo wytwarzano w piecach fryszerskich. Na jeden wielki piec przypada�y cztery piece fryszerskie. Wyjmowane z pieca k�sy �elaza sz�y pod m�ot fryszerski i �elazo w postaci sztab dostarczano do ku�ni i innych zak�ad�w przemys�u metalowego. By�a to technologia pracoch�onna i kosztowna (oko�o 1840 r. w Kr�lestwie cena sur�wki wynosi�a oko�o 24 rubli za ton�, a �elaza fryszerskiego oko�o 74 rubli). W 1820 r. John Baildon w hucie w Katowicach zbudowa� pierwszy piec pudlingowy wed�ug metody Corta. W Kr�lestwie taki piec zacz�� pracowa� w 1833 r. w Koniecpolu. Piec pudlingowy mia� oko�o 4,5 metra d�ugo�ci, 1,8 metra wysoko�ci i 15-metrowy komin. Rozgrzewano go za pomoc� w�gla kamiennego, a nast�pnie wrzucano do jego wn�trza 120-160 kg sur�wki. Gdy pod wp�ywem wysokiej temperatury sur�wka zaczyna�a si� topi�, robotnik przymyka� klap� komina, tzw. szyber, i d�ugim �elaznym dr�giem miesza� ciastowat� mas� sur�wki. Od angielskiego s�owa to puddle - miesi�, przewraca�, pochodzi nazwa pudlingowanie. Po rozgrzaniu si� �elaza do bia�o�ci robotnik tym samym dr�giem rozp�aszcza� je i otwiera� szyber. Silny ci�g powietrza u�atwia� ��czenie si� tlenu z w�glem i redukcj� w�gla w sur�wce. Nast�pnie oko�o dwudziestoki-logramowe bochny �elaza trafia�y pod m�ot, kt�ry wyciska� resztki �u�la. Rozcinane cz�ci bochna walcowano na pr�ty, te ��czono w wi�zki, kt�re po rozgrzaniu w piecach grzewczych kierowano do walcowni i uzyskiwano z nich sztaby �elaza b�d� szyny. Piec pudlingowy mia� w skali rocznej czterokrotnie wy�sz� wydajno�� od fryszerki. W 1880 r. 90% produkcji �elaza w Kr�lestwie pochodzi�o ju� z pudlingowania, a jedynie 10% z fryszerek. W 1856 r. Henry Bessemer wynalaz� metod� wytwarzania stali w konwertorach (gruszka bessemerowska). Nast�powa�a w nich redukcja w�gla i zanieczyszcze� za Przemys� 175 pomoc� przedmuchiwania ciek�ej sur�wki ogrzanym powietrzem. Stal bessemerowsk� u�ywano przede wszystkim do wytwarzania szyn kolejowych, okaza�o si� bowiem, �e szyny z �elaza pudlingowego szybko si� zu�ywaj�. Pierwszy konwertor na ziemiach polskich uruchomiono w 1863 r. w Kr�lewskiej Hucie, a w Kr�lestwie Polskim w 1878 r. w zak�adach Lilpopa w Warszawie. W wytopie stali metoda bessemerowsk� zosta�a wkr�tce zast�piona metod� marte-nowsk� (1867). Produkcja stali metod� martenowsk� by�a procesem powolniejszym, lecz umo�liwia�a lepsz� kontrol� nad przebiegiem wytopu. Wsadem by�a sur�wka wielkopiecowa i z�om. Stal by�a wytapiana w piecach p�omiennych ogrzewanych gazem, przy czym stosowano regeneracj� ciep�a spalin. Stal sp�ywa�a z pieca do kadzi, z kadzi do wlewek i w postaci rozgrzanych do czerwono�ci blok�w sz�a do ku�ni i walcowni. W Kr�lestwie Polskim pierwsze piece martenowskie zainstalowano w Hucie Bankowej w 1878 r. Wzrost wydajno�ci pracy charakteryzuje wska�nik produkcji �elaza lub stali na jedn� roboczodni�wk�. Przy metodzie fryszerskiej wynosi� on 40 kg, przy pudlingowej - 200 kg i przy martenowskiej - 2000 kg. Maszyna parowa i przemys� metalowy