Podobno przed jedn� z dawnych wojen inaczej si� nazywa� i by� s�awnym wiede�skim krawcem...

Upokorzenie smakuje tak samo w ustach każdego człowieka.

Czy Robert Musil szy� u niego garnitury, a Hermann Broch skraca� spodnie - pewne nie jest, ale jest mo�liwe. III Nikandowie nie chodzili do ko�cio�a, odprawiali nabo�e�stwa w domu. Ca�a familia codziennie siada�a za sto�em, jednooki ojciec czyta� Bibli�, modli� si� w skupieniu, potem m�wi� o obecno�ci Boga w naszym �yciu i o rozmaitych duchach, przewa�nie o duchu jasno�ci i duchu ciemno�ci. Ba�em si� Boga Nikandych - by� za blisko. Duch jasno�ci pokazywa� si� i znika�, duch ciemno�ci czai� si� w ka�dym k�cie. W naszym ko�ciele B�g by� w bezpiecznej odleg�o�ci, a duch�w nie by�o wcale. Du�o jednak gorszy od ducha jasno�ci, od ducha ciemno�ci i od wszelkich innych, znanych Jankowi duch�w, by� towarzysz�cy mu nieustannie duch cudownych znalezisk. Chyba mia� go za ko�nierzem, chyba siedzia� mu na ramieniu i podpowiada�, gdzie ma spojrze�. Janek trafia� wszystko. Szed�em obok niego brzegiem tej 165 samej rzeki, st�pa�em po tej samej ziemi, ale to on si� schyla� i podnosi� z tej samej �cie�ki cz�ci stalinowskich motor�w, pi�ra karaibskich ptak�w, z�bate k�ka na kwarcowych o�kach, srebrne kluczyki do nie wiadomo jakich sejf�w. To on wyci�ga� z dna plosa rozmyte cyferblaty zatopionych zegar�w, powleczone fosforem rybie szkielety, symetryczne jak o�mio�ciany kamienie, kruche fili�anki bez jednego p�kni�cia; �wiec�ce - jak zielone gwiazdy - bransolety z grubego szk�a; austriackie, niemieckie, ruskie, a nawet szwajcarskie monety. Mnie si� zdarza�y same nijako�ci: blaszany kubek, rozbity termos, zaros�y rdz� scyzoryk, widelec z napisem: gastronomia �l�ska; szkoda gada�. W pi�k� nieraz, zw�aszcza jak mia� w swojej dru�ynie nadmiar pata�ach�w, sz�o z nim wygra�; p�ywa�em prawie tak samo dobrze; domownik�w mia�em tak samo, a mo�e nawet bardziej pomieszanych; w szachy by�em zdecydowanie lepszy - tyle �e troch� w teorii, bo on, jak si� po�apa�, �e nie daje rady, przesta� gra� w og�le. W ka�dym razie: nie mia�em kompleks�w, nie cierpia�em. By�em w jego cieniu, ale raczej go podziwia�em, ni� mu zazdro�ci�em. Pe�na bezb��dnych �wiate� harmonia, kt�r� mia� w sobie, budzi�a moj� adoracj�, nie zawi��. Ale jak znajdowa� kolejny niebywa�y przedmiot, jak kolejny raz si� schyla� i dos�ownie spod buta mi wyci�ga� ruchomy fragment jakiego� fenomenalnego mechanizmu albo mosi�n� sprz�czk� krasnoarmiejskiego pasa, albo zaros�� mchem retort�, kt�r� w tym miejscu musia�a przed wiekami zgubi� grupa w�drownych alchemik�w - nienawidzi�em go z ca�ego serca. W sztuce spostrzegawczo�ci by�a mi�dzy nami czelu��: on by� mistrzem, ja oferm�. Ten mecz przegrywa�em zawsze i zawsze do zera. Przegrywa�em do czasu. Nie tyle do 166 czasu upragnionego zwyci�stwa, co do czasu kl�ski ostatecznej. Do czasu kl�ski kl�sk. Janek swoje znaleziska przyjmowa� z m�sk� pow�ci�gliwo�ci�: �adnych podskok�w czy euforii - normalna rzecz; i faktycznie by�a to normalna rzecz, �e zawsze co� znajdowa�. Kt�rego� jednak dnia, jak w pogoni za wczasowiczk� w brokatowych sukniach przemierzyli�my Wis�� wzd�u� i wszerz; jak odprowadzili�my j� niemal pod same drzwi Almiry i potem zbiegli�my w d� i przy basenie zeszli�my do ciep�ej po upalnym dniu rzeki, i ruszyli�my zakosami ku rudemu niebu nad Czantori�, i jak pod trzecim mostem Janek si� schyli� i wygrzeba� co� z rzecznego szutru - a� krzykn��, a� w zwyci�skim ge�cie uni�s� w g�r� ramiona. Co� bardzo nieokre�lonego dzier�y� w d�oni i gor�czkowo macha� w moj� stron�. Nie by�o mi spieszno do �wi�towania jego kolejnego tryumfu; udawa�em, �e woda stawia wi�kszy op�r, ni� stawia�a, podchodzi�em powoli, ale dalej -nawet jak by�em ju� ca�kiem blisko - nie mog�em rozezna�, co trafi� tym razem; w ko�cu, widz�c, �e ci�gle nie kumam, przytkn�� rzecz do oczu i zrozumia�em, �e jest to podobna do skamienia�ego, kopalnego kraba, zaros�a �wirem i glonami poniemiecka lornetka. (Swoj� drog�, ilo�� lornetek zostawionych w czasie wojny przez wycofuj�cy si� Wehrmacht jest wstrz�saj�ca. Czasami niepodobna nie pomy�le�, �e nasza przesi�k�a krwi� bohater�w i wype�niona prochami um�czonych ziemia -przero�ni�ta jest te� soczewkami Carla Zeissa). Zacz�li�my j� szorowa� jeszcze w wodzie, potem na brzegu, potem na naszych s�siaduj�cych z sob� podw�rzach i im bardziej jej pierwotny kszta�t wy�ania� si� z chaosu, tym wy�ej unosi�o si� moje serce. A gdy wreszcie by�a ca�kowicie odrestaurowana, to znaczy, gdy przez jedn� z jej tub da�o si� widzie� jaki� mglisty, ale przybli- 167 �ony obraz - nabra�em tryumfalnej pewno�ci: tym razem b�d� lepszy. Nie potrzebowa�em nawet wzywa� ducha cudownych znalezisk. Wiedzia�em, gdzie szuka�. IV Rewidowa�em ostatni� izb� milimetr po milimetrze; zajrza�em pod oba ��ka, wygrzeba�em wszystko, co by�o pod ��kami, a by�o tego troch�; zajrza�em do ka�dego buta, sprawdzi�em sienniki. Szafki nocne - tak wype�nione przedmiotami, �e niemal rozd�te - sporo czasu mi zaj�y. Potem sprawdzi�em wn�trze zegara, palenisko pieca, popielnik pod paleniskiem i wreszcie stan��em przed ci�k�, g��bok� i ciemn� jak ocean szaf� babki Pechowej