Ponadto wprowadzenie osobnych nabo�e�stw utrudni�oby realizacj� plan�w germanizacyjnych przy pomocy niemieckiego duchowie�stwa katolickiego, a pomoc t� ceni� Forster...

Upokorzenie smakuje tak samo w ustach każdego człowieka.

Na Pomorzu wydano r�wnie� w dniu 5 II1943 r. zarz�dzenie o cmentarzach, zgodnie z kt�rym pogrzeby Polak�w i Niemc�w mia�y si� odbywa� na odr�bnych cmentarzach, a je�eli w danej miejscowo�ci by� tylko jeden � na odgrodzonych specjalnie miejscach. Wykonanie tego zarz�dzenia zawieszono ju� 9 III 1943 r.16S Bardziej skomplikowana w dziedzinie podzia�u narodowo�ciowego by�a sytuacja na �l�sku. Wspomniane ju� wprowadzenie nabo�e�stw niemieckich, przy jednoczesnym eliminowaniu nabo�e�stw polskich, nie doprowadzi�o do rozdzielenia narodowo�ci, poniewa� ludno�� polska mog�a w tych nabo�e�stwach uczestniczy�. Podobnie jak na Pomorzu rozdzia�owi narodowo�ciowemu �l�sku przeciwny by� namiestnik i nadprezydent prowincji g�rno�l�skiej Bracht, kt�ry obawia� si�, �e wprowadzenie go '* Die Briefe, s. 102. " P. GUrtler, op. cit., s. 50. 11 J. Sziling, op. cit., s. 160 203 przekre�li wyniki akcji wpisowej na niemieck� list� narod�w i musia�oby z konieczno�ci doprowadzi� do zmiany ca�ej polityl' narodowo�ciowej. Niew�tpliwie pewn� rol� odegra� sprz�ci' w�adz ko�cielnych. W raportach podziemia sugerowano, �e w�a dze ko�cielne sprzeciwia�y si� wprowadzeniu polskich nabo �e�stw, bo u�atwi�oby to okupantowi �orientacj� co do faktycznego stanu polsko�ci" 166. Nie oznacza�o to jednak, �e w�adze ko�cielne z kard. Bertra-mem nie podj�y pr�b doj�cia do porozumienia z w�adzami okupacyjnymi. Odby�y si� trzy wsp�lne konferencje: 30IV1943 19 VIII 1943 i 11 V 1944 r. Podczas drugiej konferencji zaakceptowano wprowadzenie rozdzia�u narodowo�ciowego na nast�puj�cych zasadach: �1. Dla ludno�ci polskiej i niemieckiej b�d� osobne ko�cio�y i nabo�e�stwa. 2. W wyj�tkowych wypadkach jeden ko�ci� b�dzie dost�pny dla obu narodowo�ci, ale w r�nych godzinach i przy zachowaniu, oczywi�cie, osobnych nabo�e�stw. 3. Ksi�a nie b�d� odpowiedzialni za �amanie przez Niemc�w zasad rozdzia�u, a przekraczaj�cy te zasady b�d.� karani przez organa pa�stwowe. 4. ^Ksi�om polskim � w-razie ma�ej ich liczby � pozwoli si� na obs�ugiwanie kilku parafii. 5.- W wyj�tkowych wypadkach, np. w godzinie �mierci, nie obowi�zuje zasada rozdzia�u narodowo�ciowego. 6. Ko�cio�y b�d� zaopatrzone w wywieszki" 167. W diecezjach wroc�awskiej i katowickiej nie zrealizowano jednak w pe�ni rozdzia�u narodowo�ciowego, mimo id�cych w tym kierunku sugestii kancelarii NSDAP168. W�adze ko�cielne stwierdza�y, �e obowi�zuje je �cis�e przestrzeganie artyku��w kodeksu prawa kanonicznego, kt�re zgodnie z kanonem 216 � 4, stanowi�o, �e rozdzia� narodowo�ciowy mo�na wprowadzi� wy��cznie na mocy specjalnego zezwolenia Stolicy Apostolskiej169- ie� Delegatura, 202/III/146 i 202/IH/151 raport z terenu z dnia l VIII 1943 r.; 202/III/146 i 202/III/151, przegl�d terenowy za okres 15IX -15 XI1943 r.; 202/III/H5, Kronika Ziem Zachodnich dla Agencji �Kraj" nr 6/44 z 2 II1944 r. 187 J. Sziling, op. cit., s. 192. Problem rozdzia�u narodowo�ciowego na �l�sku zosta� szeroko om�wiony na s. 183 - 195. 118 Ibid., s. 187, 191. 111 F. B�czkowicz, Prawo kanoniczne, t. I, Opole 1957, s. 430. 204 Apostolska nie wyda�a oczywi�cie takiege�aeewe�ernia. _/:.~;,r> no nnrlstawip 7:nanp{*r> mi materia�u nie i nap r\\ z regencji K.a�uwn;rvicj �j ^/iuiya^n w|Ji wwddzenia przez � ladze okupacyjne rozdzia�u narodowo�ci w Ko�ciele. ctolica pososa nocze�nie na podstawie znanego mi materia�u nie mo�na ali�, jakie zaj�a stanowisko wobec informacji nap�ywaj�-ch z regencji katowickiej 17� o pr�bach wprowadzen �>�.7P nkunacyine rozdzia�u narodowo�ci w Ko�ciele. 7. WATYKAN WOBEC POLITYKI KO�CIELNEJ W�ADZ HITLEROWSKICH NA �ZIEMIACH WCIELONYCH" DO RZESZY (1939-1945) W rozdziale stara�am si� przedstawi�, z jak� bezwzgl�dno�ci� w�adze hitlerowskie prowadzi�y walk� z Ko�cio�em katolickim na obszarze anektowanym przez III Rzesz�. Wiadomo�ci nap�ywaj�ce do Watykanu z r�nych stron o tym, co dzieje si� na �ziemiach wcielonych", wzbudza�y powa�ne zaniepokojenie Piusa XII, tym bardziej �e sytuacji, jaka tam zaistnia�a, nie mo�na by�o por�wna� z warunkami pracy i �ycia Ko�cio�a katolickiego w pozosta�ych krajach okupowanych przez Niemcy, czy nawet w Generalnym Gubernatorstwie. Straszliwa bowiem w swych rozmiarach eksterminacja duchowie�stwa spowodowa�a ca�kowite zniszczenie struktury organizacyjnej Ko�cio�a, a tym samym zmierza�a do likwidacji jego dzia�alno�ci. Prowadzona za� z �elazn� konsekwencj� walka narodowo�ciowa, przeniesiona na teren Ko�cio�a, doprowadzi�a do znacznej likwidacji �ycia religijnego. Nale�y wi�c ustali�, jaki by� stan informacji Watykanu znajomo�� stosunk�w na �ziemiach wcielonych" do Rzeszy oraz cel i tre�� not protestacyjnych wysy�anych z watyka�skiego sekretariatu stanu, b�d� redagowanych w nuncjaturze berli�skiej i kierowanych do w�adz niemieckich. Podstawowym �r�d�em informacji by�y dla Stolicy Apostolskiej szczeg�owe raporty Orsenigo. Przekazywa� on tak�e listy [skup�w^ Dymka, van Bleric�a, Adamskiego i Spletta. Tak 0 Actes, t. III, cz. II, dok. 395, s. 606. Maglione zawiadamia Orsenigo, �e Sa- ;ha w li�cie z 9 VI1942 r. pisa� o niebezpiecze�stwie wprowadzenia rozdzia�u na- wo�ciowego we wschodnich cz�ciach prowincji g�rno�l�skiej. Podzia� ten Prowadzono rzeczywi�cie. Por. dok. 386, s. 58|9 - 590. 205 zwan� drog� biskup�w przychodzi�y listy g��wnie od arcybn Sapiehy. Po�rednikami w przekazywaniu informacji byli kap lani poci�g�w wojskowych w�oskiego korpusu Armira oraz Lu-ciana Frassati. Rz�d polski w Londynie otrzymywa� materia�y opracowane przez Delegatur� i przesy�a� je ambasadzie polskie i przy Stolicy Apostolskiej. Na ich podstawie sporz�dzano memoria�y i noty, kt�re sk�adano w watyka�skim sekretariacie stanu�71. Jak gdyby wbrew twierdzeniom swoich p�niejszych obro�c�w Pius XII prywatnie nie ukrywa� nigdy dok�adnej znajomo�ci tego, co dzia�o si� w okupowanej Polsce. Pisa� o tym w listach do Raczkiewicza (w 1941), Hlonda (w 1942 i 1943 r.)l7* i Preysinga (w 1943). Z listu do biskupa Preysinga z 30 IV 1943 r. wynika, i�