Wszystko sam kupowa�em, z czego po�ow� w r�nych krajach �wiata...

Upokorzenie smakuje tak samo w ustach każdego człowieka.

Mnie po prostu ksi��ki s� potrzebne przy pisaniu. Musz� maksymalnie du�o 95 przeczyta� na temat, o kt�rym pisz�, �eby wiedzie�, co ju� zosta�o napisane. Szukam tego, co mnie si� wydaje nowe, albo tego, co chc� powiedzie� inaczej, ni� to zosta�o powiedziane. Wi�c lektura jest mi potrzebna dla polemiki. [42] Czy pana �filozofia" gromadzenia ksi��ek zmienia�a si� w jaki� spos�b? Zawsze mia�em jedn� filozofi� - mie� jak najwi�cej ksi��ek. Do dzi� zwo�� je ze �wiata. W latach sze��dziesi�tych, w Nigerii, kiedy powa�nie si� rozchorowa�em, wys�ali mnie samolotem, a rzeczy osobno. Celnik na Dworcu Gda�skim dopytywa� si�, gdzie w�a�ciwie jest m�j baga�, bo przysz�a skrzynia ksi��ek, jedne d�insy i patelnia. [42] Ale czasami co� pan wyrzuca? Cierpi�, ale troch� wyrzucam. T�umacz� sam sobie, �e biblioteka nie jest do patrzenia, tylko do pracy i musi spe�nia� funkcj� warsztatu. A warsztat, jak m�wi�, musi by� czynny. [42] IV Codziennie zaczynam pisa� od nowa. To jest katorga. W sensie dos�ownym, bo po napisaniu jednej strony mog� wy�yma� koszul� z potu. Codziennie czuj� si� jak debiutant. Ksi��ka, kt�ra zosta�a ju� wydana, przestaje by� moj� ksi��k�. Wszystko trzeba zaczyna� od pocz�tku. To, co dot�d napisa�em, wcale nie pomaga, raczej ci��y, [l] Pisz� r�cznie, podobnie jak wi�kszo�� moich koleg�w. Moim zdaniem, rytm prozy wymaga r�cznego pisania. Wydaje mi si� ma�o prawdopodobne, �eby porz�dn� proz� mo�na by�o napisa� na komputerze. [37] Nigdy nie czytam tego, co ju� napisa�em, bo wydaje mi si�, �e trzeba zajmowa� si� nast�pnymi ksi��kami. To bardzo brzydka cecha rozpami�tywa� napisane raz teksty, bo to jest jaki� egocentryzm. To mo�e �wiadczy� albo o masochizmie i samoudr�czeniu, je�li teksty s� nie najlepsze, albo o pysze, �e si� co� tak dobrego napisa�o. Obie te cechy wydaj� mi si� obce. [8] 97 Staram si� pisa� codziennie. Je�li uda mi si� jednego dnia napisa� stron�, uwa�am, �e to by� dobry dzie�. Najcz�ciej zapisuj� �wier� lub po�ow� stronicy. A cz�sto bywa, �e nie napisz� nic. Po�egna�em si� kiedy� z moim przyjacielem profesorem Andrzejem Garlickim, m�wi�c: �Spiesz� si�, bo musz� pisa�". �Ty, pisa�? -zdziwi� si�. - Przecie� ty ju� wszystko napisa�e�". Je�eli nie wy��cz� telefonu, nie mog� pracowa�. Dostaj� wiele telefon�w z propozycjami. �eby przyjecha� do Tokio, Strasburga, Bydgoszczy. Przyjmuj� tylko nik�y procent zaprosze�. Do tego dostaj� tysi�ce listownych pr�b o rekomendacje, napisanie wst�pu, zrecen-zowanie tego, co inni napisali. Wstyd si� przyzna�, ale dawno nie by�em w kinie, teatrze, na koncercie. Wstaj� oko�o sz�stej i nie wiem, za co si� bra�. Jestem niewolnikiem swojej sytuacji. [37] Co oznacza dla pana sukces na Zachodzie? Nie pisz� dla sukcesu. Pisz� po to, by przekaza� pewne pos�anie, a uwa�ani sw�j zaw�d za swego rodzaju misj�. Nigdy nie my�la�em o nim w kategoriach czysto zarobkowych, zazwyczaj nie mia�em pieni�dzy. �yjemy w bardzo skomplikowanym �wiecie, wy�oni�y si� nowe kultury i nowe spo�ecze�stwa, a razem z nimi napi�cia, wojny, konflikty religijne i etniczne, pot�ny ekspansjonizm itp. Uwa�am, �e na ludziach, kt�rzy maj� mo�liwo�� podr�owania, ci��y swego rodzaju odpowiedzialno��: pokaza�, �e inni ludzie maj� swoje uczucia i potrzeby, �e musimy ich zrozumie� i pozna�, a ci, kt�rzy ich poznali, powinni to jako� pokaza� i przet�umaczy�. [23] Najwi�ksz� trudno�ci�, ale i najwi�kszym osi�gni�ciem jest uczynienie z kariery normalnego procesu �ycia i tworzenia. To znaczy, �e kariera nie s�u�y mi do kariery, ale jest mi pomocna w lansowaniu i upowszechnianiu tych warto�ci, idei i my�li, kt�re chcia�bym, �eby dotar�y do odbiorcy. To jest jej wielka warto��, �e sprzyja temu, by mo�na by�o podzieli� si� pewnymi warto�ciami ze �wiatem. [9] W poznawaniu dalekich kraj�w pomaga teraz slawa, kt�ra pana wyprzedza. Raczej przeszkadza, i to bardzo. Po pierwsze - �le si� czuj�, gdy jestem rozpoznawany przez ludzi obcych. Ale jeszcze wi�ksza bieda z tym, �e kiedy przyje�d�am na przyk�ad do Ugandy, tamtejsze w�adze ju� na mnie czekaj�. Chc� mi organizowa� pobyt, wyznaczaj� trasy, pr�buj� przydziela� tak zwane osoby towarzysz�ce. Jako osoba oficjalna - czego mog� si� dowiedzie�? Reporter tak naprawd� mo�e co� zwojowa�, kiedy jest anonimowy, jest kim� z t�umu. Inaczej m�wi si� do dziennikarza, a inaczej do przypadkowo spotkanego cz�owieka. [17] �� Ju� o Polsce nie b�d� pisa�, bo to jest technicznie niemo�liwe. Reporter musi by� anonimowy. A ja ju� nie gin� w t�umie. Rozszyfrowany reporter traci szans� na napisanie dobrego reporta�u. [37] To pytanie - dlaczego nie pisz� o Polsce - jest pytaniem dy�urnym i zwyk�em odpowiada� na nie z g��bokim przekonaniem, �e to bardzo dobrze, i� nie pi- 99 sz� o Polsce. Uwa�am bowiem, i� polska literatura, jak i ka�da inna, powinna poszerza� sw�j horyzont, przekracza� granice narodowych op�otk�w. �yjemy w �wiecie, kt�ry staje si� coraz bardziej �wiatem globalnym, jedno�ci� - m�wi�c szumnie, i fakt ten musi odbi� si� na kszta�cie literatury: literatura nie mo�e �y�, nie wyci�gaj�c z tego wniosk�w. Ot� uwa�am si� za kogo� -i bardzo jestem z tego dumny - kto wnosi nowe w�tki do naszej literatury narodowej, patriotycznej, powsta�czej, okupacyjnej, partyzanckiej itd., itd., ale pozbawionej w�a�nie w�tk�w og�lnoludzkich w poj�ciu geografii cz�owieka, geografii ludzko�ci. [6] , > Pytaj� mnie cz�sto: czy spotka� pan w Afryce Polak�w? Wtedy odpowiadam, �e z Polakami mog� kontaktowa� si� w Polsce, w kraju, w kt�rym mieszkam. Nie mam powodu, by w tym celu je�dzi� do Afryki. Je�eli jad� do Afryki, to po to, by si� spotka� z Afryka�czykami i o nich pisa�