Wyst�powanie: niemal ca�a Europa, opr�cz jej cz�ci wysuni�tych najdalej na p�noc i po�udnie, ponadto Azja Mniejsza; w g�rach dociera do wysoko�ci 1200 m n...

Upokorzenie smakuje tak samo w ustach każdego człowieka.

p.m. Rozr�d: pierwsze doros�e tunice pojawiaj� si� na pocz�tku maja, ostatnie lataj� na pocz�tku sierpnia lub wrze�nia, zale�nie od wysoko�ci stanowiska nad poziomem morza. Rozr�d przebiega podobnie jak u innych wa�ek r�w-noskrzyd�ych. Pokarm: g��wnie drobne bezkr�gowce, zw�aszcza owady. 28 Wygl�d: d�ugo�� 3,5 cm, rozpi�to�� skrzyde� do 5 cm. Cia�o metalicznie ciemnobr�zowozie-lone, boki i sp�d tu�owia ��te, skrzyd�a przezroczyste, z dwubarwnym (z zewn�trz bia�ym, od wewn�trz brunatnym) znamieniem skrzyd�owym. �rodowisko: wody stoj�ce z bujn� nadbrze�n� ro�linno�ci�. Wyst�powanie: w�drowny gatunek �r�dziemnomorski, w �rodkowej Europie pojawia si� w odpowiednich �rodowiskach, przez 1-2 lata jest liczna, po czym znowu znika. Liczebno��: w rejonie �r�dziemnomorskim pospolita, w �rodkowej Europie wyst�puje nieregularnie. Rozr�d: samiec towarzyszy samicy podczas sk�adania jaj w wystaj�ce nad wod� cz�ci ro�lin. Jaja zimuj�. Rozw�j larwalny trwa 2-3 miesi�ce. Pokarm: g��wnie ma�e owady. Pi�ron�g nadwodnik (Platycnemis pennipes) �o^ Wygl�d: d�ugo�� 3,5 ^^5^. cm, rozpi�to�� skrzy- ^%>v de� oko�o 4,5 cm. Bar- f�^ dzo podobny do iNOt. przedstawicieli rodzi- noga tlM ny ��tkowatych (Coe- p|or�- nit � -j i � j i noga ^\. nagnomdae), jednak t- �atwy do rozpoznania dzi�ki specyficznej budowie n�g: golenie �rodkowych i tylnych n�g s� wyra�nie sp�aszczone i pokryte d�ugimi szczecinkami, co upodabnia je do pi�r (st�d nazwa!). �rodowisko: wody stoj�ce i powoli p�yn�ce. Wyst�powanie: Europa, Bliski Wsch�d. Liczebno��: na nizinach pospolity, w g�rach rzadszy. Rozr�d: samce lataj� zygzakami nad wod�, dzi�ki czemu zwracaj� na siebie uwag� samic. Podczas sk�adania jaj (ch�tnie w szypu�ki kwiatowe gr��eli ��tych) samicy towarzyszy samiec. Larwy zimuj�, doros�e pi�ronogi pojawiaj� si� od po�owy maja. Pokarm: g��wnie ma�e owady. 29 Oczobarwnica wi�ksza* (Erythromma najas) Wygl�d: d�ugo�� 3,5 cm, rozpi�to�� skrzyde� oko�o 5 cm. Oczy samca z ciemnoczerwonym po�yskiem, cia�o czarne z jasnoniebieskimi (u samic zielonymi) bokami tu�owia i ko�cem odw�oka. �rodowisko: du�e zbiorniki ze zr�nicowan� gatunkowo ro�linno�ci� wodn�. Unika kwa�nych w�d torfowiskowych. Samce ch�tnie przesiaduj� na li�ciach grzybieni i gr��eli. Wyst�powanie: Europa (opr�cz po�udnia, ale na p�nocy dociera za kr�g polarny) i Azja po Japoni�. Liczebno��: w �rodkowej Europie do�� pospolita. Rozr�d: lata od maja do ko�ca sierpnia; samica, kt�rej towarzyszy samiec, sk�ada jaja w linii zygzakowatej do �odygi ro�liny wodnej, przy czym zanurza si� niekiedy do g��boko�ci 60 cm. Samiec wynurza si� jako pierwszy, czeka na samic�, po czym chwyta j� ponownie i razem szukaj� nowego miejsca odpowiedniego do sk�adania jaj. Rozw�j larwalny trwa 1 rok. Pokarm: g��wnie drobne bezkr�gowce, zw�aszcza owady. T�nica wytworna (Ischnura elegans) Wygl�d: d�ugo�� 3 cm, rozpi�to�� skrzyde� 4 cm. Cia�o z wierzchu czarne, boki tu�owia i koniec odw�oka jasnoniebieskie. Od oczobar-wnic r�ni si� oczami u g�ry czarnymi, u do�u niebieskimi, oraz ma��, okr�g�� plamk� ko�o oka. �rodowisko: wszelkiego typu wody stoj�ce i powoli p�yn�ce (opr�cz torfowiskowych). Wyst�powanie: od p�nocnej i �rodkowej Europy po Japoni�. Nie wyst�puje w po�udniowych W�oszech i na po�udniu Hiszpanii, ale �yje na niekt�rych �r�dziemnomorskich wyspach. W g�rach dociera niemal do 1000 m n.p.m. Liczebno��: w �rodkowej Europie pospolita i liczna. Rozr�d: samica sk�ada jaja zawsze samotnie, bez towarzystwa samca. Pozosta�e zwyczaje rozrodcze takie same jak u innych wa�ek r�w-noskrzyd�ych. Na po�udniu, a w ciep�ych latach prawdopodobnie tak�e u nas, ma 2-3 pokolenia rocznie. Pokarm: g��wnie drobne bezkr�gowce, zw�aszcza owady. 30 Oczobarwnica mniejsza* (Erythromma viridulum) Wygl�d: d�ugo�� 3 cm, rozpi�to�� skrzyde� prawie 4 cm. Bardzo podobna do oczobarw-nicy wi�kszej, ale oczy nie s� tak intensywnie czerwone. Odw�ok obu p�ci metalicznie ciemnozielony, boki tu�owia i koniec odw�oka samca r�wnie� jasnoniebieskie, ale, w przeciwie�stwie do samca poprzedniego gatunku, ma na wierzchu rysunek w kszta�cie litery X, �rodowisko: wody stoj�ce, ch�tnie stawy i starorzecza, z grzybieniami i gr��elami oraz le��cymi w wodzie pniami drzew. Wyst�powanie: wyspowo na niewielkim obszarze, kt�rego p�nocna granica biegnie przez Holandi�, Westfali� i Polsk�. Na P�wyspie Apeni�skim i Iberyjskim nie wyst�puje lub jest bardzo rzadka. Unika g�r. Liczebno��: silnie zr�nicowana ze wzgl�du na wyspowe wyst�powanie. Rozr�d: bardzo podobny jak u oczobarwnicy wi�kszej. Lata od po�owy maja do pocz�tku wrze�nia, lecz przy z�ej pogodzie kr�cej. Pokarm: g��wnie drobne bezkr�gowce. T�nica zmienna (Ischnura pumilio) Wygl�d: d�ugo�� niespe�na 3 cm, rozpi�to�� skrzyde� 3,5 cm. Bardzo podobna do t�nicy wytwornej. Barwa jej cia�a, podobnie jak si� to dzieje u wi�kszo�ci wa�ek, zmienia si� w ci�gu �ycia raz lub kilka razy. T�nica ta mo�e zmienia� si� z pomara�czowoczerwonej w jasno-lub oliwkowozielon�. Samce obu gatunk�w t�-nic maj� czarno-bia�e znami� skrzyd�owe. �rodowisko: preferuje wody p�ytkie, g�sto zaro�ni�te; jako jedna z pierwszych zasiedla nowo powsta�e zbiorniki wodne. Wyst�powanie: wyspowo w Europie (opr�cz p�nocy), ponadto Syberia i Azja Mniejsza. Liczebno��: zr�nicowana; w �rodkowej Europie liczniejsza tylko na niewielu stanowiskach. Rozr�d: lata od ko�ca maja do pocz�tku wrze�nia. Na po�udniu prawdopodobnie 2 pokolenia rocznie. Poniewa� t�nica ta jest aktywna tylko podczas s�onecznej pogody, z�e warunki atmosferyczne mog� silnie ograniczy� okres jej lotu. Kopulacja i sk�adanie jaj jak u t�nicy wytwornej. Pokarm: g��wnie drobne bezkr�gowce, zw�aszcza owady. Szklarka (Cordulia aenea) ��tka dzieweczka (Coenag�on puella) Wygl�d: d�ugo�� 5 cm, rozpi�to�� skrzyde� 7,5 cm. Przedstawicielka podrz�du wa�ek r�no-skrzyd�ych, �atwych do rozpoznania po niejednakowo wykszta�conych skrzyd�ach - tylne skrzyd�a s� silnie rozszerzone u nasady. W pozycji spoczynkowej skrzyd�a s� zawsze roz�o�one na boki. Oczy zielone, cia�o metalicznie zielone z miedzianym po�yskiem, co stanowi charakterystyczn� cech� wa�ek z rodzaj�w szklarka i miedziopier� (Somatochlora). �rodowisko: stoj�ce wody wszelkich typ�w. W g�rach do ok. 1800 m n.p.m. Wyst�powanie: ca�a Europa, a� za ko�o podbiegunowe; ponadto Azja i p�nocna Afryka. Liczebno��: pospolita i liczna