Upokorzenie smakuje tak samo w ustach każdego człowieka.
Robotnicy zaczynają od tworzenia koalicji przeciw burżua; jednoczą się dla obrony swej roboczej. Zakładają nawet trwale stowarzyszenia celem zapewnienia sobie środków materialna wypadek ewentualnych starć. Tli i ówdzie walka przybiera charakter powstania, czasu do czasu robotnicy odnoszą zwycięstwo, ale tylko przejściowe. Właściwym wynikiem ich nie jest bezpośredni sukces, lecz jednoczenie się robotników w coraz szerszym zasięgu. Sprzyja rozwój środków komunikacji, wytwarzanych przez wielki przemysł i stwarzających łączność mię-robotnikami różnych miejscowości. A właśnie tylko łączności potrzeba, by liczne walki lokalne, Kiszące wszędzie jednakowy charakter, scentralizować w walkę ogólnokrajową, w walkę klasową. Lecz Bzelka walka klasowa jest walką polityczną. I to zjednoczenie, na które mieszczanom średniowiecza f ich wiejskimi drogami trzeba było stuleci, nowoczesny proletariat osiąga dzięki kolejom żelaznym •ciągu niewielu lat. ! To organizowanie się proletariuszy w klasę, a tym samym w partię polityczną, jest co chwila na niwo rozsadzane przez konkurencję między samymi robotnikami. Ale organizacja odradza się wciąż ?nowo, zyskując na sile, zwartości, potędze. Zmusza do uznania poszczególnych interesów robotni-wch w trybie ustawowym, wykorzystując w tym celu waśnie w obozie burżuazji. Przykładem ustawa idziesięciogodzinnym dniu pracy w Anglii. I W ogóle konflikty w łonie starego społeczeństwa sprzyjają w rozmaity sposób procesowi rozwoju pro-(tariatu. Burżuazją znajduje się w ciągłej walce: z początku przeciw arystokracji; później przeciw odła-um samej burżuazji, których interesy popadają w sprzeczność z postępem przemysłu; stale - przeciw urżuazji wszystkich innych krajów. We wszystkich tych walkach burżuazją zmuszona jest odwoływać iędo proletariatu, uciekać się do jego pomocy i wciągać go w ten sposób do ruchu politycznego. Sama icc przekazuje proletariatowi elementy własnego wykształcenia, tzn. broń przeciw samej sobie. Następnie, jak widzieliśmy, wskutek postępu przemysłu, całe odłamy klasy panującej spychane są (szeregów proletariatu lub co najmniej zagrożone w swych warunkach życiowych. One także przekażą proletariatowi liczne elementy wykształcenia. 422 K. Marks, F. Enged Wreszcie w czasach, kiedy walka klasowa zbliża się do rozstrzygnięcia, proces rozkładu w łonie klasy panującej, w łonie całego starego społeczeństwa przybiera charakter tak gwałtowny, tak jaskd wy, że niewielka część klasy panującej zrywa z nią i przyłącza się do klasy rewolucyjnej, do klaf niosącej w swych rękach przyszłość. Podobnie więc jak dawniej część szlachty przeszła na stroorf burżuazji, tak obecnie część burżuazji przechodzi na stronę proletariatu, mianowicie część burżd -ideologów, którzy wznieśli się do teoretycznego zrozumienia całego ruchu dziejowego. Spośród wszystkich klas, które są dziś przeciwstawne burżuazji, jedynie proletariat jest klasą ra-czywiście rewolucyjną. Wszystkie inne klasy upadają i giną wraz z rozwojem wielkiego przemysłu, pil letariat jest tego przemysłu nieodłącznym wytworem. Stany średnie - drobny przemysłowiec, drobny kupiec, rzemieślnik, chtop - wszystkie one zwalczają burżuazję, po to, by uchronić od zagłady swoje istnienie jako stanów średnich. Są one zatemnii rewolucyjne, lecz konserwatywne. Więcej nawet, są reakcyjne, usiłują bowiem obrócić wstecz kołoM-storii. Jeżeli są rewolucyjne, to jedynie w obliczu oczekującego je przejścia do szeregów proletariatą bronią one wtedy nie swych obecnych, lecz swoich przyszłych interesów, porzucają własny punkt ni dzenia, aby przyjąć punkt widzenia proletariatu. Lumpenproletariat, ten bierny wytwór gnicia najniższych warstw starego społeczeństwa, bywa In i ówdzie wciągany do ruchu przez rewolucję proletariacką, ale wskutek całej swej sytuacji życiom) j jest raczej skłonny do sprzedawania się jako narzędzie reakcyjnych knowań. Warunki życiowe starego społeczeństwa są już unicestwione w warunkach życiowych proletariatu Proletariusz jest pozbawiony własności; jego stosunek do żony i dzieci nie ma już nic wspólnego z \w żuazyjnymi stosunkami rodzinnymi; nowoczesna praca przemysłowa, nowoczesne jarzmo kapitału. takie samo w Anglii jak we Francji, w Ameryce jak w Niemczech, starło zeń wszelki charakter narodowy. Prawo, moralność, religia to dla niego przesądy burżuazyjne, za którymi kryją się określone interesy burżuazji. Wszystkie dawne klasy, które zdobywały władzę, starały się utrwalić uzyskaną już przez się pozyg życiową przez podporządkowanie całego społeczeństwa warunkom zabezpieczającym ich prawo» właszczania. Proletariusze mogą opanować społeczne siły wytwórcze tylko przez zniesienie swego wla» nego dotychczasowego sposobu zawłaszczania, a przez to samo całego dotychczasowego sposobu» wiaszczania. Proletariusze nie mają nic własnego do zabezpieczenia, muszą natomiast zburzyć co dotychczas zabezpieczało i ochraniało własność prywatną. Wszystkie dotychczasowe ruchy były ruchami mniejszości lub w interesie mniejszości. Ruch pni tariacki jest samodzielnym ruchem ogromnej większości w interesie ogromnej większości