22 J...

Upokorzenie smakuje tak samo w ustach każdego człowieka.

Derrida: Pismo filozofii, Krak�w 1992, s. 227. 23 Je.cl to nawi�zanie do podzia�u zada� badawczych stawianych naukom przyrodniczym i humanislycznym dokonanego przez Diltheya, wed�ug kt�rego nauki przyrodnicze poprzez szukanie zale�no�ci pomi�dzy zjawiskami maj� �wiat wyja�nia�, za� nauki humanistyczne maje go pr�bowa� rozumie�. Por. Z. Kuderowicz, Dilthey, Warszawa 1987, "Wiedza powszechna", s. 78-104. 24 W.LB. Bcveridge, Sztuka bada�nauknwych, Warszawa 1960. 25 W.LB. Beveridge podje wiele interesqj�cych przyk�ad�w opisuj4cych �w moment ol�nienia 62 .lednakowo� wyobra�nia i intuicja nie zawsze podpowiadaj� dobre rozwi�zania, niekiedy prowadz� one ku ciekawym odkryciom, niekiedy jednak prowadz� na manowce. W metodach jako�ciowych docenia si� ich wug� i zak�ada, �e zawsze warto pod��y� ich �ladem, chocia� nigdy nie Wiadomo, czy droga przez nie proponowana jest s�uszna, czy nie. Zar�wno Wyobra�nia jak i intuicja, bywaj� jedynymi kierunkowskazami dla bada~~la, szczeg�lnie w�wczas, gdy podejmuje zagadnienie nieznane, dotych;~9~ts nie badane lub te� styka si� z sytuacj� szokuj�c� dla niego, now�, li~eprzewidywaln�. Proces badania Prowadzenie bada� jako�ciowych wymaga od badacza szerokiej wietizy na temat czynnik�w zewn�trznych wp�ywaj�cych na sam przebieg ~ittdania. Dotyczy ona zar�wno wiedzy badacza o sobie, jego wysi�k�w lt~yskania �wiadomo�ci w�asnych przed-za�o�e�, z kt�rymi wchodzi on W proces badania, wiedzy o badanym jak i wiedzy o relacjach mi�dzylu~zkich, o zak��ceniach jakie wnosi proces badania w te relacje26. Podobnie jak w badaniu ilo�ciowym, ka�dy z badaczy musi dok�adnie ~ttt�e i rozumie� sens i istot� bada� jako�ciowych. Ogromne znaczenie ma iVi�c odpowiednie przygotowanie zespo�u badawczego2~. Przebieg '~ kszta�t badania jako�ciowego nak�ada na badaczy odpowiedzialno�� ~c~raln�, kt�rej badacz musi by� �wiadom rozpoczynaj�c swoj� prac�. ~�cmieczna jest wi�c niezb�dna wiedza dotycz~tca te111atU bada�, wymog�w ~ctody jako�ciowej a tak�e odpowiednia postawu etyczna. Badania jako�ciowe w pedagogice Pedagogiczne badania jako�ciowe podejmowane s� w Polsce rzadko, ~ie.�mia�o, bowiem dominuj�ca metodologia naukowa traktuje je nieco pt~dejrzliwie a wyniki tych bada� uznawane s� niekiedy za "gorsz�", ~Jesprawdzon�, nieobiektywn� wiedz�, nie spe�niaj�cych wymog�w sta~vianych nauce. Podejmowanie bada� jako�ciowych w pedagogice jest przez wielu u uczonych, sygnalizqj~cych, �e intuicja jest wa�nym elementem odkrycia.Wa�nym elementem warsztatu badawczego w badaniach jako�ciowych jest wyobra�nia i intuicja. 36 Ludzie zachowaj� si� inaczej, m�wi co� innego ni� my�l�, gdy wiedz� o tym, �e s� poddawani badaniu. Por. S. Nowak, Metodologia bada� sacjolobicznych, Warszawa 1970, PWN. 27 Szerzej na temat przygotowywania zespo�u do bada� jako�ciowych: P. Gli�ski, Z do�wiadcze� jako�ciowych badcm.rtylu .'rycia, w: Poza granicami socjologii... op.cit., s. 64. 63 zwolennik�w podej�cia ilo�ciowego traktowane jako niech�� do uczenia si� skomplikowanych procedur, poznawania szczeg�owych wymog�w metody naukowej. Nie s�dz� jednak aby by�o mo�liwe przemy�lenie i przeprowadzenie interesuj�cego badania jako�ciowego, bez znajomo�ci ca�ej procedury badawczej obowi�zuj�cej w badaniach ilo�ciowych. W badaniach ilo�ciowych bowiem wci�� sygnalizuje si� od ezega si� odchodzi, z czego rezygnuje, nie mo�na wi�c przeprowadzi� tego typu bada� nie wiedz�c czym jest to, z czego si� rezygnuje. Wydawa� si� nawet mo�e, �e w badaniach jako�ciowych potrzebna jest w�a�nie wi�ksza wiedza badacza, g��bsza refleksja nad ca�ym procesem badania. Badanie jako�ciowe wymaga bowiem krytycznego namys�u nad wiedz� ju� istniej�c� i pojawienia si� w �wiadomo�ci badacza prze�wiadczenia o specyfice proponowanych przez metodologi� naukow� metod i ich nieadekwatno�ci wzgl�dem podejmowanego przez niego problemu badawczego, a tak�e wiedzy o badaniach jako�ciowych w kontek�cie zar�wno szans, jakie daj� badaczowi, jak i ich s�abych stron. Nies�uszne wi�c wydaje si� oskar�anie os�b stosuj�cych w swych badaniach podej�cie jako�ciowe o brak kompetencji czy wiedzy metodologicznej. Osoby te tylko - nieusatysfakcjonowane mo�liwo�ciami, jakie oferuje metoda naukowa - poszukuj� innych sposob�w empirycznego poznawania rzeczywisto�ci2g. 4.8. Rodzaje metod jako�ciowych W�r�d metod jako�ciowych A. Wyka wyr�nia: otwarty wywiad pog��biony, metod� biograficzn�, obserwacj� uczestnicz�c� oraz jako�ciow� analiz� tre�ci29. Przedstawi� kolejno poszczeg�lne metody, sygnalizuj�c mo�liwo�� ich wykorzystania do bada� pedagogicznych. 4.8.1. Otwarty wywiad pogl�biony Powinien by� prowadzony z pomoc� magnetofonu, dyktafonu itp. Jest to wa�ne, gdy� badacz skupiony na notowaniu odpowiedzi badanego nie mo�e bra� czynnego udzia�u w tocz�cej si� rozmowie, ponadto zarejestrowana wypowied� pozwala na uchwycenie autentycznego j�zyka badanego i atmosfery w jakiej przebiega rozmowa. Badacz przychodzi do badanego z dok�adn� �wiadomo�ci� tego co go 22i Interesuj~cytn przyk�adem takich poszukiwa� jest ksi~�ka M. Karkowskiej i W. Czarneckiej, Przemoc w.ezkole, Krak�w 1994, "Impuls". 29 A. Wyka, Ku nowym.., op. cit. #~teresuje, czego chcia�by si� dowiedzie�, mo�e nawet mie� wcze�niej ~(~racowane pytania jednak�e kolejno�� ich zadania zale�y od kontekstu, ~I~stroju, kt�ry wytwarza si� podczas badania. Badacz nie ustala przed udaniem dok�adnego brzmienia pyta�, natomiast wyra�nie okre�la ich blematyk�3~. Pytania, kt�re formu�uje badacz przed wywiadem sygnaduj� tylko kierunki jego zainteresowa�, nie stanowi� jednak ram poza lre nie mo�na wykracza�. Takie podej�cie do pyta�, nastawienie do ~~mowy badacza powoduje, i� nie jest on w stanie przewidzie�, jakie ~t~xary (podczas rozmowy z badanym) zostan� odkryte, kt�re w�tki oka�� ~~ bardziej, a kt�re mniej inspiruj�ce~dla rozmowy, co w pewnym stopniu j~o�e przes�dza� o jej przebiegu. Pytania przygotowane przez badacza s� �mocne w podtrzymywaniu rozmowy, sygnalizuj� r�wnocze�nie jego ~tzygotowanie do wywiadu, jednak nie determinuj� one przebiegu badalliu, s� pewnym scenariuszem, propozycjami badacza, a nie �elaznymi Wytycznymi, kt�rym obydwie strony musz� si� bezwzgl�dnie podporz�d~c~wa�. Otwarty wywiad pog��biony ma form� rozmowy, w kt�rej badany E,~~rowadza badacza po swoim �yciu", snuje opowie��. W takiej rozmowie ~~e unika si� pyta� sugeruj�cych, prowokuj�cych czy nawet dra�liwych3t. ~~dany odpowiada na nie lub nie, w du�ej mierze zale�y to od atmosfery ~tnuj�cej podczas badania, od wzajemnych stosunk�w pomi�dzy bada~~�n a badaczem. Badanych traktuje si� bowiem podmiotowo, zak�ada si�, s� odpowiedzialni za to co m�wi� i potrafi� zda� spraw� ze swej ~xla�alno�ci, ze swego �ycia. Badacz nie traktuje ich odpowiedzi podejt~liwie, nie pr�buje w podchwytliwy spos�b sprawdza� czy m�wi� pralvtl�, obdarza ich pe�nym zaufaniem, zak�adaj�c, i� zar�wno to o czym ~bwi�, jak i to co pomijaj�, jest wynikiem dokonanego przez nich wyboru