Istotne znaczenie w rozwoju ukrai�skiej kultury i jej kontakt�w z Polakami mia�y powstaj�ce na pocz�tku lat sze��dziesi�tych, a wywodz�ce si� z ruchu studenckiego...

Upokorzenie smakuje tak samo w ustach każdego człowieka.

O�ywienie ukrai�skiego ruchu narodowego przejawia�o si� g��wnie w dzia�alno�ci wydawniczej. Wa�ne miejsce w tej dziedzinie zajmowa� dawny wsp�za�o�ycie� Bractwa Cyryla i Metodego, profesor Myko�a Kostomarow, kt�ry w 1861 r. na �amach ukazuj�cego si� w Petersburgu czasopisma �Osnowa" opublikowa� artyku�, dowodz�cy istnienia dw�ch odr�bnych narod�w: Ukrai�c�w i Wielkorus�w28. W miastach i miasteczkach Galicji Wschodniej przewa�a�a ludno�� polska oraz �ydowska; tak�e szlacheckie i magnackie dwory by�y najcz�ciej polskie. Wi�kszo�� ludno�ci wiejskiej by�a natomiast ruska, czyli ukrai�ska. W tym w�a�nie �rodowisku rozpocz�� si� w�wczas proces budzenia nowoczesnej �wiadomo�ci narodowej. W tworzeniu pi�miennictwa narodowego i j�zyka literackiego szczeg�lna rola przypad�a m�odej inteligencji, przede wszystkim greckokatolickiemu duchowie�stwu, kt�re cz�sto czu�o si� dyskrymi- 26 J. Kleiner, S�owacki, Wroclaw-Warszawa-Krak�w 1969, s. 231. 27 Zob. M. Janion, M. �migrodzka, Romantyzm..., s. 121. 28 Na ten temat: S. Kozak, Ukrai�cy spiskowcy i mesjani�ci. Bractwo Cyryla i Metodego, Warszaw* 1990. Zob. r�wnie�: B. Stoczewska, Litwa, Bia�oru�, Ukraina w my�li politycznej Leona Wasilewskiego. Krak�w 1998, s. 231. NY I SOJUSZE Polacy i Ukrai�cy w zaborze austriackim w pierwszej po�owie XIX w. 161 lBohuna(bo-lyhory"26. ej sile i od-lystkimjako ijegoprze-1 r. w kreowanie nie-tiej wsp�l- i srebrny Sa-ezji ludo-3t�. Polska :kiego po- triskich bra- riskiej by�o kt�rego Wo�y�, Ru� do karni mia�y ego orga-ue federa-li�skiego miejsce profesor czasopi-t �irod�w: oraz �y-ic ludno-Irozpocz�� pi�mien- ligencji, nowane przez Polak�w, pogardliwie si� odnosz�cych do os�b ni�szego stanu. Najwi�ksze znaczenie w stosunkach polsko-ukrai�skich mia� jednak dawny i aktualnie wyst�puj�cy w Galicji Wschodniej konflikt mi�dzy wsi� a dworem. Sprawy serwitut�w, czyli prawa ch�op�w do korzystania z dworskich las�w, ��k i pastwisk, prowadzi�y do licznych, ci�gn�cych si� ca�ymi latami proces�w s�dowych i stanowi�y dla austriackiej biurokracji dogodny pretekst do wygrywania we w�asnym interesie ci�g�ych konflikt�w po�sko-ukra-i�skich. W 1848 r. Ukrai�cy galicyjscy, podobnie jak inne narody s�owia�skie, mieli ju� grono �wiadomych narodowo dzia�aczy i zdo�ali skodyfikowa� sw�j j�zyk literacki. Jednak�e narodowy ruch ukrai�ski nie by� jeszcze w tym czasie politycznie skrystalizowany. Jedna cz��, w�wczas mo�e najsilniejsza, uwa�a�a j�zyk i narodowo�� rusk� za regionalny od�am wielkiego narodu rosyjskiego, mniejsza grupa Ukrai�c�w uwa�a�a si� za od�am narodu polskiego i m�wi�a o sobie gente Rutheni, natione Poloni. Cz�� Ukrai�c�w zdawa�a ju� sobie spraw� z tego, �e tworz� odr�bny nar�d o w�asnym j�zyku narodowym i tradycjach historycznych29. Do Galicji bardzo szybko dociera�y wie�ci o powstaniu krakowskim i o �rabacji" w 1846 r. Po dw�ch latach nadesz�a informacja o wybuchu w marcu 1848 r. rewolucji w Wiedniu, gdzie og�oszono amnesti� i proklamowano wolno�� prasy. Zapowiedziano tak�e wej�cie w �ycie konstytucji. Znienawidzony kanclerz Klemens Metter-nich - przeciwnik reform - zosta� zmuszony do ust�pienia. Na wie�� o tym 18 marca 1848 r. dosz�o we Lwowie do demonstracji. ��dano liberalizacji �ycia politycznego, a nawet oddania w Galicji w�adzy Polakom i utworzenia Gwardii Narodowej. Austriacki gubernator Galicji, hrabia Franz von Stadion, zdawa� sobie spraw�, �e sytuacja sprzyja tak�e wyst�puj�cym na wsi pr�bom rewindykacji w dziedzinie stosunk�w w�asno�ciowych, co cz�sto r�wnie� wywiera�o wp�yw na zaostrzenie antagonizm�w na tle narodowym, o czym przypomina�y bunty ukrai�skich ch�op�w w XVII i XVIII w. Staraj�c si� uprzedzi� rozruchy w Galicji, a raczej im zapobiec, gubernator Stadion uwolni� tak�e wi�ni�w politycznych. Za jego zgod� uda�a si� do Wiednia deputacja z trzynastopunktow� petycj�, zredagowan� przez Franciszka Smolk�. W jednym z postulat�w zwracano si� do cesarza, aby koronowa� si� na kr�la Galicji i odbudowa� pa�stwo polskie. W innym dezyderacie wnoszono o zniesienie pa�szczyzny. Na czele czterdzie-stoczteroosobowej delegacji sta� ksi�� Jerzy Lubomirski. 6 kwietnia cesarz przyj�� delegacj� i obieca� przychylne rozpatrzenie postulat�w. By�a to deklaracja go�os�owna, poniewa� cesarz wiedzia�, �e tak daleko id�ce zmiany w Galicji mog�yby spowodowa� zbrojn� interwencj� carskiej Rosji - przeciwniczki reform spo�ecznych - oraz zwi�kszenie uprawnie� dla Polak�w i Ukrai�c�w w s�siedniej Austrii30. � arszawa ��skiego, 29 Por. H. Wereszycki, Historia..., s. 223, 224. 30 S. Kalembka, Polskie zabiegi dyplomatyczne mi�dzy powstaniem listopadowym a styczniowym koniec 1831-1860 r.), [w:] Historia dyplomacji..., s. 336. I t Nie czekaj�c nawet na zgod� Wiednia, 21 kwietnia gubernator Stadion og�osi� zniesienie pa�szczyzny, na co ju� po fakcie otrzyma� sankcj� cesarsk�. W�a�cicielom maj�tk�w obiecano odszkodowania. Decyzj� o uw�aszczeniu ludu wiejskiego przedstawiono jako akt wspania�omy�lno�ci cesarza przeciwstawiaj�cego si� z�ej woli polskiej szlachty. Wyra�a�a to og�oszona 15 pa�dziernika w Wiedniu odezwa cesarza Ferdynanda I Do moich lud�w. Je�eli nawet Austriacy, obawiaj�cy si� wznowienia akcji niepodleg�o�ciowych, nie zamierzali doprowadzi� do nowej rabacji ch�opskiej, podobnej do rzezi szlachty w okresie buntu Jakuba Szeli w 1846 r. w zachodniej Galicji, to zagro�enie takie si� pojawi�o. Wynika�o ono z niech�ci ch�op�w nie tylko do szlachty, ale te� wobec inteligencji i w og�le ludno�ci miejskiej. Podobne zjawisko wyst�powa�o nie tylko w �rodowiskach ukrai�skich, lecz ogarnia�o r�wnie� wsie polskie31. Zdominowane przez polskie ugrupowania w�adze krajowe w Galicji Wschodniej uwa�a�y ukrai�skie d��enia narodowe za rezultat antypolskiej intrygi w�adz austriackich. Z kolei bia�oruskie, litewskie oraz ukrai�skie odrodzenie kulturalne traktowano jako przejawy regionalizmu w ramach spo�ecze�stwa polskiego. Sk�adaj�ca si� z przedstawicieli polskich Centralna Rada Narodowa we Lwowie w 1848 r. stwierdza�a, �e �Rusini nie s� nikim innym, tylko Polakami", r�ni�cymi si� obrz�dkiem religijnym, a nie narodowo�ci�. W takim uj�ciu �kwestia ruska" by�a rozpatrywana jako wewn�trzna sprawa narodu polskiego32