Nie lubi� W�odzimierz cz�stych odwiedzin towarzyszy wygnania...

Upokorzenie smakuje tak samo w ustach każdego człowieka.

Powodowa�y one zaostrzenie dozoru, rewizje, dociekania, szpiegostwo, co zak��ca�o spok�j, potrzebny do normalnej pracy i g��bokiego namys�u. Pozatem zbyt bliskie stosunki towarzyskie prowadzi�y do star� i nieporozumie� na tle �ycia prywatnego, plotki, drobne k��tnie, a nawet s�dy honorowe, do�� cz�ste w ko�ach zdenerwowanych ludzi, zn�kanych d�ugiem wygnaniem. Uljanow dla rozmy�la� powa�nych, niemal ascetycznych, potrzebowa� ciszy i samotno�ci. Narazie ze strzelb� na ramieniu zapuszcza� si� w stepy. Siada� w cieniu brz�z i napawa� si� widokiem bezbrze�nych �an�w i ��k zielonych, pokrytych bujn� traw�, wspania�emi kwiatami o jaskrawych barwach i woni odurzaj�cej: fio�k�w nocnych, bia�ych, ��tych i czerwonych lilij, g�og�w i innych bez liku, o nazwie jemu nieznanych. Stada byd�a, owiec i tabuny koni pas�y si� bez dozoru. Na po�udniu ledwie dostrzegalnem, granatowem pasmem majaczy�y dalekie g�ry - odnogi Sajan�w. Rzadkie wsie, rozleg�e, bogate, ci�gn�y si� w�r�d p�l pszenicy i gaj�w brzozowych. W g��bokich jarach i roz�ogach bieg�y wartkie potoki i rzeki, mkn�c ku �o�ysku Jeniseju. Kryj�c si� w trawie, sun�y stadka cietrzewi stepowych, przepi�rek i dropi. Wysoko, niby czarna plama na b��kitnym namiocie pogodnego nieba, tkwi� olbrzymi berkut-s�p, wypatruj�cy zdobyczy, kwili� drapie�nie, j�kliwie, cienko, niby si� �ali�, �e nie dano mu si�, aby wszystko m�g� zabi� i rozszarpa�. Tu i owdzie ponad traw� i krzakami wznosi�y si� s�upy i p�yty z czerwonego piaskowca. By�y to dolmeny, staro�ytne cmentarzyska niezliczonych szczep�w, od wiek�w odbywaj�cych w�dr�wki przez �yzne r�wniny ku nieznanemu celowi. Uljanow wiedzia�, �e wielcy wodzowie Mongo��w d��yli tym szlakiem na Zach�d, pozostawiaj�c za sob� trupy swoich i obcych wojownik�w, �pi�cych wieki ca�e snem nieprzebudzonym pod czerwonemi monolitami. - Daleka by�a droga i mglisty cel wnuk�w D�engiza, - my�la� W�odzimierz, - a jednak doszli do r�wniny polskiej i w�gierskiej i, gdyby nie spory i nie zawi��, kto wie, czy nie ujrza�yby ich mury Rzymu i Pary�a? Ale wszak�e zaszli daleko, bo a� na �l�sk, pod Budapeszt i Wiede�! Tym samym szlakiem naje�d�c�w mkn� moje my�li, szlakiem, ju� przetartym przez pot�ne hordy bez liku... Po prawej stronie Jeniseju ci�gn�y si� du�e wsie bogatych kozak�w, osadzonych tu niegdy� przez car�w dla obrony po�udniowych granic Syberji. Pozostali tu na zawsze, chocia� nikt ju� nie my�la� o napadzie na pot�ne imperjum, kt�re, niby paj�k olbrzymi, rozpar�o si� w szerokiej sieci, rzuconej na pi�t� niemal cz�� ca�ej planety. W�r�d nich w miejscach mniej �yznych rz�d osiedli� ch�op�w wyw�aszczonych, biedak�w bezdomnych, pozbawionych w Rosji swoich zagon�w. I tu w tym pi�knym kraju wlekli oni �ywot n�dzny - ciemni, leniwi, zazdro�ni i �li. Kradli kozakom konie i byd�o, kosili ich ��ki, wyr�bywali las, wyjmowali z sieci i wiersz - ryby, podpalali domy, a w b�jkach mordowali bogatych s�siad�w. Za rzek�, dalej od ska� nadbrze�nych, koczowali Tatarzy, strzeg�c tabun�w koni i stad owiec. Oganiali si� od zgraj wilk�w i od band z�ych ludzi, bezkarnie czyni�cych napady na surowych wyznawc�w wojowniczego proroka z Mekki. Wrogo��, nigdy nie przemijaj�ca, panowa�a pomi�dzy obydwoma brzegami Jeniseju, kt�ry, �ci�ni�ty czerwonemi urwiskami Kizy�-Kaja, toczy� si� z pluskiem, i pomrukiem, wiruj�c, pieni�c w�r�d kamieni podwodnych i d��c ku oceanowi, gdzie panowa� bia�y duch, szalej�cy w iskrz�cych si� pa�acach lodowych i przemawiaj�cy gro�nie rykiem wichr�w p�nocnych, mro�nym oddechem �mierci. Tu rodzi�y si� i kszta�towa�y my�li Uljanowa, �mia�e do zuchwalstwa, niemal szale�stwa; tu dojrzewa�y i zamienia�y si� w przysi�gi gor�ce a surowe, niby ascetyczne porywy fanatycznego proroka, niby ponure mod�y sekciarzy, ukrytych po le�nych kaplicach i bar�ogach pustelnik�w, zapatrzonych w za�wiaty. Tymczasem on, �cigany wygnaniec, my�la� spokojnie, zimno, bez uniesie� i marzycielstwa o rzeczach zwyk�ych, z ziemi i jej �ez zrodzonych a zap�odnionych w samej chwili narodzin przez nienawi�� g�uch�, niem� i �lep�; przerzuca� mosty nad przepa�ciami; podminowywa� gro�ne twierdze, myli� i na manowce prowadzi� tysi�ce wrog�w. Tu, s�uchaj�c plusku wartkiego pr�du Jeniseju, wyczuwaj�c ka�de drgnienie pot�nych si� pierwotnej natury; szepty cieni�w, wychodz�cych z pod czerwonych kamieni dawnych cmentarzysk, zrozumia�, �e w�r�d bojownik�w o losy uciemi�onych, powo�anych do budowania nowego �ycia, on by� jedynym, kt�ry posiada� si��, wol� i umiej�tno�� wodza. Mia��e� zgin�� za kratami wi�zienia, na szubienicy, od kuli lub na dalekiem wygnaniu ponownem? By�oby to bezmy�lnem szafowaniem si�, niezb�dnych dla wielkiego celu! Przyszed� do przekonania, �e nie mo�e pozosta� w Rosji - rabiej, ciemnej, carskiej, nieruchomej, jak gnij�cy, zaro�ni�ty rz�s�, wodorostami i sitowiem staw. Pragn�� wolno�ci, �wie�ego powietrza, swobody ruchu, g��bokiego oddechu i czynu, niczem nieskr�powanego. Wiedzia�, �e po wys�aniu go na Syberj� i po aresztowaniu uczni�w, wychowanych przez niego, partja szybko stacza�a si� ku upadkowi. Nic si� w niej nie dzia�o; z trudem zaledwie podtrzymywano ��czno�� pomi�dzy pozosta�ymi cz�onkami. Drobna, �mudna praca nad u�wiadomieniem dawa�a b�ahe wyniki. On czu� si� powo�anym do wielkiego dzie�a. - Krusz� ska�y, pos�uguj�c si� m�otkiem do u�ytku domowego - my�la� z gorycz�, - tymczasem potrzebuj� m�ota - ci�kiego, mocnego i mia�d��cego. By�by nim du�y dziennik rosyjski, wydawany zagranic� i rozpowszechniany regularnie przez niewidzialne kana�y po Rosji. Wiem, �e b�dzie on m�otem burz�cym i tworz�cym, czuj� si� na si�ach uj�� go i zada� nim ciosy nieomylne! Od tej chwili ci�y�o mu wygnanie. Przesta� spa�, je��, chodzi� milcz�cy i niespokojny, trawiony gor�czk� pracy i wykonania obmy�lonego planu. Z takim utajonym zamiarem, po sko�czonym terminie przymusowego pobytu na Syberji, powr�ci� do Petersburga, pozostawiwszy �on� w Ufie