Potem umilk� przez chwil�...

Upokorzenie smakuje tak samo w ustach każdego człowieka.

K. nas�uchiwa�, czy nie nadchodzi ju� Leni. Z jednej strony nie chcia�, by nadesz�a, bo mia� jeszcze o wiele spraw si� zapyta�, a nie chcia� te�, by go Leni zasta�a na tej poufnej rozmowie z kupcem, z drugiej strony gniewa�o go to, �e mimo jego obecno�ci pozostaje tak d�ugo u adwokata, o wiele d�u�ej, ni� by�o to konieczne dla podania zupy. - Przypominam sobie jeszcze dok�adnie ten czas - zacz�� znowu kupiec, K. ca�y zamieni� si� w s�uch - gdy m�j proces mia� tyle lat, ile teraz pa�ski. Mia�em wtedy tylko tego adwokata, ale nie by�em z niego zadowolony. "Teraz dowiem si� wszystkiego" - pomy�la� K. i przytakn�� ywo g�ow�, jakby m�g� tym zach�ci� kupca do powiedzenia wszystkiego, co warto wiedzie�. - M�j proces - ci�gn�� dalej kupiec - nie post�powa� naprz�d, mimo �e odbywa�y si� dochodzenia, a ja na ka�de przychodzi�em, zbiera�em materia�, przed�o�y�em wszystkie moje ksi�gi handlowe s�dowi, co, jak si� p�niej dowiedzia�em, nie by�o nawet konieczne, wci�� biega�em do adwokata, kt�ry sk�ada� tak�e r�ne podania... - R�ne podania? - spyta� K. - Tak, naturalnie - odpowiedzia� kupiec. - To jest dla mnie bardzo wa�ne - powiedzia� K. - w moim wypadku pracuje on wci�� jeszcze nad pierwszym podaniem. Nic jeszcze nie zrobi�, teraz widz�, jak on mnie haniebnie zaniedbuje. - To, �e podanie jeszcze nie jest gotowe, mo�e mie� r�ne uzasadnione przyczyny - powiedzia� kupiec - zreszt� p�niej okaza�o si�, �e moje wnioski by�y zupe�nie bez warto�ci. Sam czyta�em nawet jeden, dzi�ki uprzejmo�ci pewnego urz�dnika s�dowego. By� wprawdzie bardzo uczony, ale w�a�ciwie bez tre�ci. Przede wszystkim bardzo wiele �aciny, kt�rej nie rozumiem, potem ca�e stronice pe�ne og�lnikowych apel�w do s�du, potem pochlebstwa pod adresem poszczeg�lnych urz�dnik�w, kt�rzy wprawdzie nie byli wymienieni, ale kt�rych wtajemniczony musia� natychmiast odgadn��, potem pochwa�y dla siebie jako adwokata, przy czym wprost jak pies p�aszczy� si� przed s�dem, a wreszcie analiza wypadk�w prawnych z dawnych czas�w, kt�re by�y jakoby podobne do mego. Zreszt� analizy te, na ile je mog�em poj��, by�y opracowane bardzo starannie. Nie chc� na podstawie tego wszystkiego wydawa� s�du o pracy adwokata, podanie, kt�re czyta�em, by�o tylko jednym z wielu, ale w ka�dym razie, i o tym chc� teraz m�wi�, nie widzia�em wtedy �adnego post�pu w moim procesie. - A jaki to post�p chcia� pan widzie�? - spyta� K. - Pyta si� pan ca�kiem rozs�dnie - powiedzia� kupiec u�miechaj�c si� - w tym post�powaniu rzadko kiedy widzi si� post�py. Lecz wtedy nie wiedzia�em tego. Jestem kupcem, a wtedy by�em nim o wiele wi�cej ni� dzi�, chcia�em mie� namacalne post�py, niechby to wszystko zmierza�o do jakiego� kresu albo przynajmniej niechby wzi�o bieg prawid�owy. Zamiast tego odbywa�y si� tylko przes�uchania, kt�re mia�y przewa�nie jednakow� tre��; odpowiedzi umia�em ju� na pami�� jak litani�; kilka razy w tygodniu przychodzili pos�a�cy s�dowi do mego sklepu, do mego mieszkania albo gdzie tylko mogli mnie zasta�, co mi naturalnie by�o bardzo nie na r�k� (dzi� jest pod tym wzgl�dem o wiele lepiej, telefoniczne wezwanie mniej przeszkadza). Pomi�dzy moimi klientami, a zw�aszcza pomi�dzy krewnymi, zacz�y szerzy� si� pog�oski o procesie, by�y wi�c szkody z r�nych stron, natomiast najmniejsza oznaka nie przemawia�a za tym, aby cho� pierwsza rozprawa mia�a si� w najbli�szym czasie odby�. Poszed�em wi�c do adwokata i poskar�y�em si�. Dawa� mi wprawdzie d�ugie wyja�nienia, ale odm�wi� stanowczo zrobienia czego� pod�ug mego �yczenia; nikt, twierdzi�, nie ma wp�ywu na ustalenie terminu rozprawy, a nalega� na to w podaniu, jak tego ��da�em, jest po prostu czym� nies�ychanym i zgubi�oby mnie i jego. My�la�em wi�c: czego ten adwokat nie chce czy nie mo�e, zechce i potrafi uczyni� inny. Obejrza�em si� wi�c za innym adwokatem. Musz� zaraz z g�ry uprzedzi�: �aden nie ��da� ani nie uzyska� ustalenia terminu rozprawy g��wnej. Jest to, z pewnym zastrze�eniem, o czym jeszcze b�d� m�wi�, rzeczywi�cie niemo�liwe. Co do tego wi�c punktu ten adwokat mnie nie zawi�d�; zreszt� nie mia�em czego �a�owa�, �e zwr�ci�em si� do innych adwokat�w. Z pewno�ci� s�ysza� pan od dr Hulda ju� niejedno o adwokatach pok�tnych, on ich panu z pewno�ci� przedstawi� jako godnych pogardy, i takimi s� rzeczywi�cie. Ale zawsze, gdy o nich m�wi i dla por�wnania przeciwstawia im siebie i swoich koleg�w, pope�nia drobny b��d, na kt�ry chc� panu, zreszt� ca�kiem ubocznie, zwr�ci� uwag�. On wtedy nazywa zawsze adwokat�w swego ko�a dla odr�nienia od tamtych "wielkimi adwokatami". To pomy�ka, naturalnie ka�dy mo�e si� nazwa� "wielkim", je�li mu si� podoba, ale w tym wypadku rozstrzyga tylko s�dowy zwyczaj. Wed�ug niego za� istniej� opr�cz adwokat�w pok�tnych jeszcze mali i wielcy adwokaci. Ten jednak adwokat i jego koledzy s� tylko ma�ymi adwokatami. Natomiast wielcy adwokaci, o kt�rych tylko s�ysza�em i kt�rych nigdy nie widzia�em, maj� w hierarchii bez por�wnania wi�ksz� przewag� nad ma�ymi adwokatami ani�eli ci nad pogardzanymi adwokatami pok�tnymi. - Wielcy adwokaci? - spyta� K. - Kim�e s� oni? Jak si� do nich dociera? - Wi�c pan o nich nigdy jeszcze nie s�ysza� - powiedzia� kupiec. - Nie ma ani jednego oskar�onego, kt�ry by, gdy si� ju� o nich dowiedzia�, nie marzy� o nich czas jaki�. Niech pan si� lepiej nie da zwie��. Kto to s� ci wielcy adwokaci, nie wiem, i nie mo�na chyba do nich wcale dotrze�. Nie znam ani jednego wypadku, o kt�rym da�oby si� z ca�� pewno�ci� stwierdzi�, �e interweniowali w nim. Niekt�rych broni�, ale w�asn� wol� nie mo�na tego osi�gn��, oni broni� tylko tego, kogo chc� broni�. Sprawa, za kt�r� si� ujmuj�, musi jednak wyj�� ju� poza s�d ni�szy. Poza tym lepiej jest o nich nie my�le�, gdy� w�wczas konferencje z innymi adwokatami, ich rady i pomoc wydaj� si� tak odra�aj�ce i daremne - sam si� o tym przekona�em - �e najch�tniej chcia�oby si� wszystko rzuci�, po�o�y� si� w domu do ��ka i o niczym wi�cej nie s�ysze�