S� to po prostu zjawiska historyczne wyst�puj�ce w �rodowisku cz�owieka wsp�czesnego66...

Upokorzenie smakuje tak samo w ustach każdego człowieka.

Co prawda wsp�czesne zjawiska ekonomiczne, spo�eczne, polityczne, kulturalne nie przystaj� wprost do przesz�o�ci. S� one jednak pochodn� czas�w minionych, a niekiedy wykazuj� zdumiewaj�ce podobie�stwo do zbiorowych zachowa� ludzi zesz�ych epok. Na przyk�ad walka o zachowanie r�wnowagi militarnej, zjawisko tak charakterystyczne dla wsp�czesnej polityki mi�dzynarodowej, s�u�y jako paralelny model sytuacji mi�dzynarodowej przed I wojn� �wiatow�. Inny przyk�ad: zjawisko przy�pieszonego rozwoju spo�ecze�stw wsp�czesnego �wiata, b�d�ce skutkiem rewolucji naukowo-technicznej, stanowi dobr� ilustracj� skali przemian spo�ecznych zachodz�cych w Europie w wyniku rewolucji przemys�owej u schy�ku XVIII i w pierwszej po�owie XIX w. W ten spos�b obserwacja wsp�czesno�ci, prowadzona dora�nie i bez wyra�nego celu dydaktycznego, jest wa�nym �rodkiem upogl�dowiaj�cym przemiany spo�eczno-ekonomiczne, polityczne i kulturalne w przesz�o�ci. Obserwacja ta tworzy �mas� wyobra�eniow�", tak niezb�dn� w poznaniu historycznym. Tak pojmowana sprawia, �e wiedza o przesz�o�ci nie tylko wspomaga rozumienie wsp�czesno�ci, ale i na odwr�t - impulsy tera�niejszo�ci s� �rodkiem poznania, a w ka�dym razie przybli�enia z regu�y obcej uczniowi i ukrytej w otch�ani czasu przesz�o�ci67. W czasie lekcji wyniki obserwacji, b�d�ce skutkiem realnego zetkni�cia si� ucznia ze wsp�czesno�ci�, nauczyciel wykorzystuje w r�nej postaci. Mog� to by� na przyk�ad zapiski w zeszycie przedmiotowym, materia�y do dyskusji lub swobodnych wypowiedzi uczni�w, relacje z rozm�w z rodzicami itp. Wszystko to ��czy si� w jedn� ca�o�� z innymi �rodkami przekazu wiedzy o przesz�o�ci i upogl�dawia nauczanie. S� to elementy tzw. r�wnoleg�ej edukacji historycznej, kt�ra stanowi wa�n� podstaw� kreowania wyobra�e� i ocen odnosz�cych si� do fakt�w z przesz�o�ci, os�b i zbiorowo�ci spo�ecznych68. Wyobra�enia te i oceny funkcjonuj� w �wiadomo�ci grupy, kt�rej ucze� jest cz�onkiem, i s� przenoszone z pokolenia na pokolenie bez wzgl�du na wyniki bada� naukowych i formu�owanych na ich podstawie korekt obrazu oraz rzeczywistego znaczenia dziejowego danych wydarze� i postaci. R�wnoleg�a edukacja historyczna r�wnie� wydatnie wp�ywa na wyobra�enia uczni�w dotycz�ce tera�niejszo�ci spo�eczno-politycznej. Zazwyczaj tera�niejszo�� ta jest rozwa�ana z punktu widzenia historii i jako taka nosi pi�tno historyczne69. W �rodowisku rodzinnym, otoczeniu s�siedzkim nie dba si� jednak o oparcie jej opisu i oceny na rzetelnych faktach z przesz�o�ci; najcz�ciej pos�uguje si� obiegowym stereotypem, opini� wyra�aj�c� potwierdzenie pogl�du na aktualn� zasz�o�� w �yciu spo�ecznym, czy - najcz�ciej - politycznym. St�d rodzi si� potrzeba wnikania w pogl�dy spo�eczno-polityczne uczni�w, aby nie by�y one budowane na faktach dotycz�cych jedynie indywidualnego do�wiadczenia jednostek czy grup �rodowiska lokalnego, aby - co gorsze - ich podstawy nie stanowi�y domniemania oparte na faktach fa�szywych, zmy�lonych, a �wiadomie upowszechnianych przez jednostki czy grupy, aby osi�gn�� dora�ne cele polityczne. Przep�ywaj�cy obok szko�y wielki strumie� wiedzy historycznej nie mo�e by� przez nauczyciela historii ignorowany. To, co ��czy si� z kszta�towaniem �wiadomo�ci historycznej, pami�ci zbiorowej, przekazywaniem tradycji nale�y bowiem do podstawowych powinno�ci jego zawodu. Wszak�e jest on zobowi�zany nie tylko do formalnej realizacji programu nauczania, 16 Handbuch der Geschichtsdidaktik, s. 184-186; A. Marwick, The Natur� of History, Macmillan 1981, s. 278-283. 67 K. Bergmann, H. J. Pandel, Geschichte und Zukunft. Didaktische Reflexionen uber ver'�ffentlichtes Geschichtsbewusstsein, Frankfurt 1975, s. 17-35. 68 J. Maternicki, O nowy ksztalt edukacji historycznej, Warszawa 1984, s. 43-46. 69 B. Szacka, Miejsce historii w �wiadomo�ci wsp�lczesnego czlowieka, �Kwartalnik Historyczny" 1973, nr 2, s. 361-363. 252 . lecz przede wszystkim do zaszczepienia pogl�d�w, kszta�towania postaw moralnych, uspo�eczniania oraz emocjonalnego wi�zania dziecka z przesz�o�ci� i dorobkiem pokole� narodu, kt�rego jest cz�onkiem. Elementy historii przekazywanej poza szko�� s� wa�nym czynnikiem kszta�towania kultury masowej, obejmuj�cej -jak wiadomo - wyuczone zachowania ludzi oraz skutki tych zachowa�. Obrazuj� one wzajemne relacje mi�dzy lud�mi, ich stosunek do �wiata przyrody i system preferowanych w danej grupie warto�ci. Zachowania te tworz� si� w du�ej mierze poprzez przyswajanie wiedzy o przesz�o�ci, b�d�cej w tym przypadku niejako uzasadnieniem prezentowanych postaw. To z kolei nie odbywa si� przez nauk� szkoln�, lecz przede wszystkim przez elementarne do�wiadczenie, zdobywane w toku �wrastania" w system warto�ci grupy spo�ecznej oraz w charakterystyczny i typowy dla niej splot stosunk�w mi�dzyludzkich. St�d te� dziecko rozpoczyna systematyczny kurs historii w szkole podstawowej z pewnym baga�em potocznej, obiegowej wiedzy historycznej i do�wiadczenia z niej wynikaj�cego