Wrogo�� osoby masochistycznej mo�e si� tak�e przejawia� w wyobra�eniach dotycz�cych okru- cie�stwa, szczeg�lnie w formie polegaj�cej na upokarzaniu os�b, przez...

Upokorzenie smakuje tak samo w ustach każdego człowieka.

Wrogo�� neurotyk�w typu masochistycznego nie zawsze ma charakter wy��cznie obronny. Cz�sto jest ona te� sady- styczna. Okre�lamy kogo� mianem osoby sadystycznej, gdy czerpie ona satysfakcj� ze swej w�adzy wywo�ywania u in- nych bezradno�ci lub cierpienia*. Impulsy sadystyczne wy- p�ywaj� z m�ciwo�ci jednostki s�abej i uciskanej, niewolni- ka, kt�ry w skryto�ci ducha t�skni za uczuciem, �e r�wnie� mo�e nagina� innych do swych pragnie� i sprawia�, by kur- czyli si� przed nim ze strachu. U podstaw struktury osobo- wo�ci osoby masochistycznej le�� wszystkie konieczne wa- runki, kt�re sprzyjaj� rozwojowi tendencji sadystycznych w sformu�owanym powy�ej znaczeniu: jest to osoba z wielu powod�w s�aba, kt�ra jest, lub czuje si�, upokarzana i uci- skana, a kt�ra w g��bi duszy czyni innych odpowiedzialny- mi za swoje cierpienie. W tym miejscu pojawia si� ma�a rozbie�no�� teoretycz- na. Freud zawsze postulowa� istnienie zwi�zku mi�dzy ten- dencjami sadystycznymi a masochistycznymi. Pocz�tkowo twierdzi� on, �e masochizm jest zwr�conym do wewn�trz * Definicja ta jest niekompletna, poniewa� podobnego zadowolenia mo�na do�wiadczy�, b�d�c tylko �wiadkiem czy nawet jedynie s�ysz�c o aktach okrucie�stwa. Jednak i tutaj mamy do czynienia z napawaniem si� poczuciem wy�szo�ci nad ofiarami wypadk�w, akt�w okrucie�stwa, upokorzenia itp. Na elementy si�y czerpanej z sadyzmu zwr�ci� uwag� sam markiz de Sade. Na fakt ten wskazywa� we wszystkich swoich pi- smach Fryderyk Nietzsche. Ostatnio Erich Fromm podkre�la� ten w�tek w swoich wyk�adach na temat psychologii w�adzy. sadyzmem, i uzasadnia� to tym, i� pierwotna satysfakcja wyp�ywa z zadawania cierpienia innym i dopiero wt�rnie ten sam impuls mo�e zosta� zwr�cony ku sobie. P�niejsze pogl�dy Freuda dotycz�ce masochizmu nie zmieni�y tej ar- gumentacji, poniewa� je�li potraktujemy masochizm jako po��czenie pop�du seksualnego i destrukcyjnego, to jego kliniczny obraz - a tylko to nas interesuje - pozostanie odwr�ceniem impuls�w sadystycznych, wcze�niej skiero- wanych na zewn�trz, ku sobie. Jednak nowsza teoria do- daje - w drodze spekulacji - tak� mo�liwo��, �e masochizm, mimo wszystko, jest wcze�niejszy od sadyzmu (tzw. pier- wotny masochizm). Z klinicznego punktu widzenia zgadzam si� z now� teori�, chocia� nie zgadzam si� z jej teoretyczny- mi implikacjami. Podstawowa masochistyczna struktura osobowo�ci jest �yzn� gleb� dla tendencji sadystycznych. Jednak nale�a�oby zachowa� ostro�no�� przy uog�lnianiu tego stwierdzenia, jako �e same tendencje sadystyczne ; w �adnym razie nie s� charakterystyczne dla os�b maso- \ chistycznych. U ka�dej jednostki, kt�ra czuje si� s�aba ! i uciskana - z innych ni� neurotyk powod�w - r�wnie� i mo�e doj�� do rozwoju tendencji sadystycznych. Unikanie trudno�ci z pewno�ci� nie jest samo w sobie cech� masochistyczn�. Specyfika element�w masochistycz- I nych polega na tym, co jednostka odczuwa jako trudno��, a szczeg�lnie na sposobach, kt�re wybiera, aby jej unikn��. Z powodu kompulsywnej skromno�ci i zale�no�ci, wraz z wszystkimi wynikaj�cymi z nich nast�pstwami, dla oso- by masochistycznej zwyk�e pag�rki cz�sto wydaj� si� g�ra- mi, szczeg�lnie wtedy, gdy ma ona zrobi� co� dla siebie, podj�� ryzyko czy wzi�� za co� odpowiedzialno��. Pewne osoby mog� po prostu wystrzega� si� jakiegokolwiek wy- si�ku i reagowa� np. ��miertelnym zm�czeniem" na sam� my�l o wi�kszej pracy, takiej jak �wi�teczne zakupy czy przeprowadzka. Typow� odpowiedzi� osoby masochistycz- nej na k�opoty jest natychmiastowa reakcja: �nie mog�", czasem ukryta w formie obawy, �e niezb�dny wysi�ek m�g�- by jej zaszkodzi�. 239 Jej charakterystyczny spos�b unikania trudno�ci polega na zwlekaniu, a szczeg�lnie na ucieczce w chorob�. Kiedy czeka j� nieprzyjemne i napawaj�ce strachem zadanie � takie jak egzamin czy rozmowa z pracodawc�, kt�rego per- spektywa jest przera�aj�ca - mo�e si� nagle rozchorowa� lub co najmniej pragn�� ulec jakiemu� wypadkowi. Kiedy konieczne staje si� p�j�cie do lekarza czy ostateczne za�a- twienie interes�w, zwleka, usuwaj�c z pola �wiadomo�ci istniej�ce problemy. Na przyk�ad ma pogmatwan� sytuacj� rodzinn�, kt�r� nale�a�oby uporz�dkowa�. Gdyby usiad�a i aktywnie zaj�a si� ni�, zobaczy�aby sposoby jej rozwi�- zania i mia�aby problem �z g�owy". Zamiast tego, woli nie my�le� wprost o istniej�cym k�opocie; �ywi niewyra�n� i mglist� nadziej�, �e z up�ywem czasu wszystko si� jako� samo u�o�y i w konsekwencji towarzyszy jej poczucie wi- sz�cej nad g�ow� niejasnej a ogromnej gro�by. Uchylanie si� od wszelkich trudno�ci pot�guje jej poczucie s�abo�ci i faktycznie czyni j� jeszcze s�absz�, gdy� traci ona si��, jak� mog�aby zdoby� w trakcie ich przezwyci�ania. Podstawowa masochistyczna struktura osobowo�ci deter- minuje tak�e sposoby, za pomoc� kt�rych jednostka radzi sobie z innymi neurotycznymi tendencjami, mog�cymi wsp�- wyst�powa� z tendencjami masochistycznymi. Om�wi� te- raz kr�tko kilka spo�r�d mo�liwych wzajemnych powi�za�. Jak wspomnia�am ju� wcze�niej, nie mo�na rozwa�a� struktury osobowo�ci masochistycznej, nie bior�c pod uwa- g� tendencji do wielko�ciowych wyobra�e� na w�asny te- mat*. Nale�� one do tej struktury i reprezentuj� �rodki, kt�re chroni� jednostk� przed pogr��eniem si� w pogar- dzie do siebie. Zazwyczaj pozostaj� one ca�kowicie w �wie- cie fantazji, poch�aniaj�c spor� cz�� czasu i energii. Jednak sprawa wygl�da inaczej, je�li wsp�wyst�puj� one z neurotyczn� ambicj�, kt�ra sprawia, �e niezno�ne * Stwierdzenie to nie jest odwracalne; wyg�rowane mniemanie o sobie mo�e wyst�powa� bez obecno�ci tendencji masochistycznych albo przy- najmniej bez ich znacz�cej roli w strukturze osobowo�ci; por. rozdz. V, Koncepcja narcyzmu. by�oby nieosi�gni�cie w realnym �yciu czego� wielkiego i wyj�tkowego. W tym przypadku mamy do czynienia z po- wa�nym dylematem, gdy� ambicja popycha jednostk� do sukcesu, podczas gdy jej potrzeba nierzucania si� w oczy powoduje obaw� przed sukcesem. Typowo masochistyczny spos�b radzenia sobie z tym dylematem polega na obwinia- niu innych - os�b czy okoliczno�ci - za brak osi�gni�� i na szukaniu usprawiedliwienia w chorobie lub w udawanych niedyspozycjach