Z punktu widzenia egoistycznego interesu by�oby niem�dre ze strony ma�ego cz�owieczka, gdy- by nie zechcia� mie� raczej dw�ch os�b na swe us�ugi ni� jedn�...

Upokorzenie smakuje tak samo w ustach każdego człowieka.

Opisa�em tylko, jak widzicie, stosunek ch�opca do ojca 1 matki. Dla dziewczynki uk�ada si� on z koniecznemi odmia- nami zupe�nie podobnie. Czu�e przywi�zanie do ojca, potrze- ba usuni�cia matki jako zbytecznej i zaj�cia jej miejsca, kokie- terja, operuj�ca ju� niemal �rodkami p�niejszej kobieco�ci, daj� w�a�nie pe�en wdzi�ku obraz dziewczynki, kt�ry pozwa- la nam zapomnie� o powadze i mo�liwych powa�nych nast�p- stwach tej dzieci�cej sytuacji. Nie zapomnijmy doda�, �e cz�- sto rodzice sami wywieraj� decyduj�cy wp�yw na obudzenie si� kompleksu Edypa u dziecka, kieruj�c si� poci�giem ero- tycznym i, gdzie jest wi�cej dzieci, wyr�niaj�c w swej czu�o- �ci wyra�nie, ojciec c�reczk� i matka syna. Ale natura sponta- niczna dzieci�cego kompleksu Edypa nie mo�e zosta� obalona nawet przez ten czynnik. Kompleks Edypa rozszerza si� *> koinpleksu rodzinnego, gdy przybywaj� inne dzieci. Umoty- ^owany on jest ponownem poczuciem krzywdy osobistej, tak, . nowe rodze�stwo przyjmowane bywa z niech�ci� i bez j^upu�u usuwane w pragnieniu. Tym uczuciom nienawi�ci jaj� dzieci z regu�y nawet cz�ciej wyraz s�owny, ni� tym, kt�re pochodz� z kompleksu rodzic�w. Gdy si� takie �yczenie gpe�nia i �mier� zabiera niepo��danego przybysza, mo�na si� Dowiedzie�: z p�niejszej analizy, jak wa�nem prze�yciem by� dla dziecka ten wypadek, jakkolwiek nie musia� zosta� utrwa- lony w pami�ci. Dziecko, usuni�te na drugi plan przez naro- dziny siostry lub brata, niemal izolowane od matki przez pierwszy czas, tylko z trudno�ci� wybacza jej to opuszczenie; uczucia, kt�re okre�lamy u ludzi doros�ych jako ci�kie rozgo- ryczenie, zjawiaj� si� u dziecka i stanowi� cz�sto podstaw� d�ugotrwa�ego poczucia obco�ci. Wspomnieli�my ju�, �e badania seksualne z ich wszystkie- mi konsekwenqami nawi�zuj� przewa�nie do tego do�wiad- czenia �yciowego dziecka. Z podrastaniem rodze�stwa ulega stosunek do niego bardzo wa�nym przemianom. Ch�opiec mo�e wzi�� siostr� za objekt mi�o�ci zamiast niewiernej matki; mi�dzy kilkoma bra�mi, kt�rzy ubiegaj� si� o m�odsz� sio- strzyczk�, wytwarzaj� si� w pokoju dziecinnym sytuaqe wro- giej rywalizacji, tak wa�ne w �yciu p�niejszem. Dziewczynka znajduje w starszym bracie zast�pc� ojca, kt�ry nie troszczy si� ju� o ni� tak czule, jak w latach wcze�niejszych, lub te� bierze m�odsz� siostrzyczk� w zast�pstwie dziecka, kt�rego �yczy�a sobie nadaremnie od ojca. To i temu podobne pokazuje bezpo�rednia obserwacja dzieci i w�a�ciwa ocena ich jasno zachowanych wspomnie� z lat dzieci�cych, na kt�re analiza nie mia�a wp�ywu. Wyci�- gniecie st�d mi�dzy innemi wniosek, �e miejsce jakie zajmuje dziecko w kolejno�ci rodze�stwa jest czynnikiem bardzo wa�- nym dla ukszta�towania si� jego p�niejszego �ycia i powinno ty� uwzgl�dniane w ka�dym �yciorysie. Ale, co wa�niejsze, wobec tych �atwych do zdobycia wyja�nie� nie b�dziecie mo- P pomy�le� bez u�miechu o pr�bach wyt�umaczenia zaka- ^w kazirodczych przez nauk�. Bo i czeg� tutaj nie wynajdy- ^arto! Poci�g p�ciowy ma by� odwr�cony od nale��cych do �dttuennej p�ci cz�onk�w tej samej rodziny, przez wsp�ycie 2fiirrti od dzieci�stwa. Albo tendencja biologiczna do unikania 290 krzy�owania tej samej krwi ma znajdowa� sw�j wyraz psv chiczny we wrodzonym wstr�cie do kazirodztwa! ZapornJ si� przytem zupe�nie, �e zbyteczny by�by ten nieub�agany zakaz prawny i moralny, gdyby istnia�y jakiekolwiek pewi\ naturalne szranki przeciw pokusie kazirodztwa. Prawda jest raczej odwrotna. Pierwszy wyb�r objektu u ludzi by\va � regu�y kazirodczy, u m�czyzny skierowany na matk� i siostr�, i trzeba najsurowszych zakaz�w, by powstrzyma� od urzeczywistnienia si� t�, nadal �yw� sk�onno�� dzieci�ca W�r�d dzi� jeszcze �yj�cych lud�w pierwotnych, w�r�d dzi- kich szczep�w s� te zakazy kazirodztwa znacznie ostrzejsze ni� u nas. Th. Reik pokaza� niedawno w swej �wietnej pracy, �e obrz�dy znamionuj�ce dojrza�o�� m�sk� u dzikich, a przedsta- wiaj�ce odrodzenie si�, maj� na celu zniesienie zwi�zania kazirodczego ch�opc�w z matk� i pojednanie ich z ojcem. Mitologja poucza nas, �e owo, rzekomo tak wstr�tne dla ludzi, kazirodztwo zostaje bez wahania przypisane bogom, i mo�ecie dowiedzie� si� z historji staro�ytnej, �e kazirodcze ma��e�stwo z siostr� by�o u�wi�conym przepisem dla osoby panuj�cego (u staro�ytnych faraon�w, u inkas�w peruwia�- skich). Chodzi wi�c tu o przywilej, odmawiany zwyk�ym �miertelnikom. Kazirodczy zwi�zek z matk� jest jednym wyst�pkiem Edypa, zamordowanie ojca - drugim. Nawiasem powiedziaw- szy, s� to dwa wielkie wyst�pki, kt�re pot�pia pierwsza socjal- no-religijna instytucja ludzka, totemizm. Zwr��my si� od bez- po�redniej obserwacji dziecka do badania analitycznego doro- s�ego neurotyka. Co nam daje analiza dla dalszego zapoznania si� z kompleksem Edypa? Ot� mo�na kr�tko odpowiedzie�. Pokazuje go tak, jak opowiada o nim podanie; pokazuje, �e ka�dy neurotyk by� sam Edypem lub, co wychodzi na jedno, jako reakcja na ten kompleks sta� si� Hamletem. Naturalnie, �e przedstawienie analityczne kompleksu Edypa jest powi�ksze- niem i przejaskrawieniem szkicu dzieci�cego. Nienawi�� do ojca, �yczenie jego �mierci przestaj� by� nie�mia�o zaznaczone, czu�o�� wzgl�dem matki przyznaje si� do celu posiadania je] jako kobiety. Czy mo�emy rzeczywi�cie przypisywa� jaskra- we i skrajne tendencje uczuciowe tak delikatnemu wiekowi dzieci�cemu lub mo�e analiza wprowadza nas w b��d pi"zez wprowadzenie nowego czynnika? Czynnik taki nietrudno jest c. Za ka�dym razem gdy cz�owiek opowiada o przesz�o- nawet je�li jest historykiem, musimy bra� pod uwag� to, co flowoli przenosi w przesz�o�� z tera�niejszo�ci lub okresu uprzedzaj�cego tak, �e fa�szuje jej obraz. Je�li chodzi o neuro- Ljca, to nasuwa si� nam nawet pytanie, czy to przesuni�cie Zstecz dzieje si� zupe�nie mimowoli; z motywami jego zapo- znamy si� p�niej i wog�le b�dziemy musieli nale�ycie oceni� fakt �fantazjowania wstecz", si�gaj�cego w dalek� przesz�o��