� Jest pani wzorem matki, kt�r� czci� i kocha� nale�y...

Upokorzenie smakuje tak samo w ustach każdego człowieka.

To wystarczy za wszystko inne. D�boszowa zmiesza�a si� nieco i odrzek�a ze wzruszeniem: � Pani jest dobra, �e i wypowiedzie� trudno. A syn m�j to ju� za pani� przepada. Jak czasem zaczn� sobie z Tomkiem o pani opowiada�, to mu jeno z ocz�w a� te promienie id�... A ot i panna Aniela przysz�a! � zawo�a�a innym tonem, ujrzawszy w ogrodzie zbli�aj�c� si� m�od� pann�. Po czym doda�a, zni�aj�c g�os. � To panna �ukiel�wna, nasza nauczycielka, w Zag�rzanach. Lubi biedule�ka J�drka, ale c� jemu ani wm�wi�. Dobra to dziewczyna 152 i poczciwa. Sama bym chcia�a, �eby si� �eni� z ni�, ale wida� nie ma w tym woli Bo�ej. Panna Aniela zbli�y�a si�, wi�c D�boszowie poszli j� powita� i przedstawi� towarzystwu. Zaj�a si� ni� Teresa Pobo�yna i Strzelecki, kt�ry j� zna�. Ale m�oda nauczycielka tak natarczywie przygl�da�a si� Kasi, �e zwr�ci�o to uwag� wszystkich. Po podwieczorku przysz�o kilku gospodarzy do D�bosza. Siedzieli w �wietlicy rozmawiaj�c z Andrzejem, Strzeleckim i Pobogiem o gospodarstwie. Pob�g proszony przez Andrzeja mia� ca�y wyk�ad o gleboznawstwie i kulturze roli. M�wi� o ma�orolnych gospodarstwach, kt�re zwiedza� ostatnio w Czechos�owacji i stawia� je za przyk�ad jako najbardziej odpowiadaj�ce warunkom miejscowym. Pob�g poruszywszy ulubiony sw�j przedmiot wpada� w ferwor, rozwodzi� si� szeroko nad gospodarno�ci�, szybkim rozwojem i praworz�dno�ci� tego kraju, wybitnie rolniczego. � Po wojnie � m�wi� � obywatele czescy, zrzuciwszy jarzmo cudzego podda�stwa, tak samo jak my, potrafili jednak stan�� od razu na nogi, bez waha� i b��dzenia. Zjednoczeni i zsolidaryzowani ide� utworzenia w swej ojczy�nie pierwszorz�dnej plac�wki gospodarczo-rolniczej, na podstawach demokratycznych d��e�, id� ci�gle naprz�d, post�puj�c konsekwentnie i uparcie do osi�gni�cia zakre�lonego celu. I t� swoj� energi� i wytrwa�� pracowito�ci� zmierzaj� ku pi�knej przysz�o�ci. To przyk�ad nad nas, panowie, aby�my tak samo, nie raczkowali, utyskuj�c i j�cz�c wiecznie, lecz aby�my szli naprz�d zwart� si��, tworz�c w�asn� histori� i przysz�o�� w idealnie pojmowanym ustroju spo�ecznym. Gospodarze s�uchali Poboga z zaciekawieniem. Jeden tylko Cisak mrukn�� niech�tnie. � Dy�, tak si� ino gada, ale kto by tu inaczej gospodarzy�. Jak je tera to i b�dzie! Za naszych dziad�w tak samo be�o i za ojc�w to� samo, to i nasze syny bedom siali i orali jako i my ninie. � My ju� inaczej siejemy i orzemy ni� nasi ojcowie � odrzek� D�bosz. � Pan Cisak tak�e nie z soch� wychodzi na pole jeno z p�ugiem. Pragn��bym doprowadzi� nasze gospodarstwa do stanu takiego post�pu, jaki w�a�nie w Czechos�owacji jest ju� og�lnie uznany. Na ma�ym kawa�ku gruntu taki gospodarz ma wszystko, ka�da pi�d� ziemi wyzyskana i spo�ytkowana. � Wiadomo, zagranica, jensza rzecz! U nas ty� inaczej! Pan D�bosz ma dwie w��ki to sobie mo�e si� bawi�, ale na kilku albo kilkunastu morgach nic niktoj nie wym�drkuje i ty�o. 153 Pob�g zacz�� wtedy opowiada� o systemach prowadzenia ma�ych gospodarstw w Czechach i Danii, kt�r� r�wnie� zwiedza� w tych samych celach. Ale ch�opi oceniali t� kwesti� pod swoim k�tem widzenia, z wyj�tkiem kilku, na kt�rych wp�ywy D�bosza by�y wyra�ne i du�e. Strzelecki zna� dobrze zacofa�stwo ch�opskie i za przyk�adem Andrzeja by� cierpliwy. Pob�g za� troch� si� denerwowa�. A potem znowu zabrzmia� g�os Andrzeja. � Mamy i w naszej ojczy�nie plac�wki godne na�ladowania, a mianowicie Wielkopolska. Jakkolwiek w czasie tyloletniej niewoli germanizowano j� celowo i umiej�tnie, potrafi�a si� jednak od razu wyzwoli�. Tak samo silnym zast�pem stan�li obywatele tamtejsi gdy tylko poczuli oddech swobody w piersiach. Marzeniem moim jest aby z Zag�rzan i wsi okolicznych zebra� liczn� wycieczk�, z�o�on� z pan�w gospodarzy i uda� si� do Wielkopolski. By�oby to dla nas z po�ytkiem i musimy to przeprowadzi�. Na wyjazdy dalsze nie sta� nas jeszcze, warto by przeto zwiedzi� w�asn� dzielnic�, kt�rej �ad i organizacj� wewn�trzn� na�ladowa� mo�emy i powinni�my. G�o�ne pochwa�y projektu Andrzeja i zach�ta wyra�ona w s�owach nawet znanych oponent�w by�a podniet� dla niego. M�wi� jeszcze o kierunkach o�wiaty i przygotowaniu m�odzie�y do przysz�ych prac spo�ecznych. Potem Strzelecki zabra� g�os przedstawiaj�c konieczno�� rachunkowo�ci i dobrej administracji w rolnictwie, wreszcie proboszcz podni�s� kwesti� ochrony zaniedbanych, kt�rych niezb�dno�� po wsiach stwierdzi� dowodami. Wtedy odezwa� si� gospodarz najpowa�niejszy wiekiem i bardzo szanowany, Piotr Zi�ek. � To� o tym ci�giem my�li i gada nam J�drek D�bosz. Ale si�a z�ego na jednego, �eby wszystkiemu od razu podo�a�. Wojciechowa nawet do siebie kaza�a przychodzi� ma�ym dzieciokom, bawi�o si� to to u nich w obej�ciu a ogrodzie ca�e dnie bez czas, kiej matki bywa�y na robocie. Ale gdzie� by ta ludzie wszy�kiego nie popsuli. Dy� to zwyczajna rzecz. Zacz�li zaro gada� co ka�dy ma swojom cha�up� la swoich dzieciok�w i co �aski niczyjej nie potrzebuje. Tak ci doskwierali a doskwierali sobie samym, a�e i dzieciok�w przestani posy�a� do D�bosz�w. Ot, i po staremu wala si� to to po drogach samo, zasmolone przez opieki i co ta z tego?... Nieraz to ju� bywa�o, �e co mniejsze to konie stratujom abo zalezie do rzyki i po nim, a co starsze to niejednego nieszcz�cia przyczyn�, jak �o�skiego roku, kiej Kowal-czyka cha�up� spali� p�drak co do ognia si� dorwa�. 154 � Przy szkole tak� ochron� mo�na by urz�dzi� � rzek� ksi�dz. Nowos machn�� r�k�. � Nie pozwol� abo na ochronk� abo na to, �eby proboszcz czasem dzieci odwiedzi�. Tera je tak! Cho� i ta nasza nauczycielka panna Janiela. Nie ma co, porz�dna je panna, ale dopiero od niedawna jako� w Boga uwierzy�a