I dlatego znowu wygrali...

Upokorzenie smakuje tak samo w ustach każdego człowieka.

- Nie, Jarek, oni wygrali przez nas. Tereniu, ja jutro rano mam bardzo wa�ne spotkanie, dlatego mog� ci powiedzie� ju� tylko jedno: nie kompromituj si�. sierpie� 1990 - luty 1994 Jaros�aw Kaczy�ski, ur. w 1949 w Warszawie. Doktor praw - uko�czy� Wydzia� Prawa Uniwersytetu Warszawskiego. W opozycji od 1976 r. Od czerwca 1989 do 1991 by� senatorem i redaktorem naczelnym Tygodnika "Solidarno��; od 1991 do 1993 -pose� na Sejm. Od grudnia 1990 do listopada 1991 minister stanu, szef Kancelarii Prezydenta RP. Obecnie: prezes Porozumienia Centrum (od 1990). Wiktor Kulerski Kulerski: Ja si� do �adnej koterii nie nadaj�. Nie umiem piel�gnowa� zwi�zk�w personalnych i nie chce mi si� uczy�: kto, komu, za co i dlaczego. Mam ograniczon� ilo�� czasu i energii, dlatego wol� si� anga�owa� w spraw� ma�o efektown�, ale nies�ychanie wa�n�, w Fundacj� Edukacji dla Demokracji. Bez z�otego �rodka - Powiedz, czy tak to mia�o by�? Kiedy? - No, po 4 czerwca 1989. Je�li mam szczerze ci odpowiedzie�, ja nigdy nie my�la�em o przysz�o�ci. Nie chcia�em my�le�. Tak ustawi�em si� psychicznie. By�em przekonany bowiem, �e moje pokolenie, a by� mo�e i nast�pne dokonaj� �ywota w czasach komunistycznych. - Ja r�wnie�. Teraz tak�e unikam zastanawiania si� nad przysz�o�ci�. By� mo�e z nawyku, a by� mo�e �wiadomie, poniewa� mam dojmuj�ce przekonanie, �e nasze spo�ecze�stwo zosta�o straszliwie wyniszczone i zmienione, z czego my do ko�ca, chyba, nie zdajemy sobie sprawy. Przerwana zosta�a jego ci�g�o�� historyczna. Jest to inny nar�d, ni� by� przed I rozbiorem Polski czy nawet w czasie zabor�w. Tamten sko�czy� si� w Powstaniu Warszawskim, kiedy zgin�y ostatnie jego zagony. - Gorszy? Nie chcia�bym warto�ciowa�. Pod pewnymi wzgl�dami na pewno znacznie gorszy, pod innymi, daj Bo�e, lepszy. O czym my�l�? O tym, �e przez ostatnie 200 lat przechodzili�my eksterminacj� selektywn�. Osobniki okre�lonego typu sz�y do powsta�, do wi�zie�, na zsy�k�, na emigracj�, do piachu. Jest niemo�liwo�ci�, �eby nie pozostawi�o to g��bokiego �ladu na ka�dej z populacji. Wiadomo przecie�, jak zmienili si� Czesi po kl�sce pod Bia�� G�r�, kiedy przy �yciu osta� si� tylko jeden szlachecki r�d. My�l� zreszt� nie 172 tylko o wp�ywie bezpo�rednim, bardziej o po�rednim. W Polsce odchodzili m�czy�ni w wieku reprodukcyjnym, albo nie zostawiaj�c potomstwa, albo osamotniaj�c �ony i dzieci. �ony odgrywa�y wtedy podw�jn� rol�: matki i ojca, ich c�rki w dojrza�ym �yciu powiela�y postaw� matki^ a ch�opcy nie maj�c wzorca m�czyzny w domu i biologicznie odrzucaj�c - z przyczyn naturalnych - wzorzec kobiety, �yli w przed�u�onym infantylizmie. I trwa�o to tak przez pokolenia. A co z kolei sta�o si� w ostatnich 50. latach? Najpierw hitlerowcy wyr�n�li, a potem komuni�ci w latach 1945-54 dor�n�li resztki dawnego narodu, dawnego spo�ecze�stwa. Tych co wracali z emigracji i tych co pozostali z AK. Dobijano m�odych ludzi, kt�rzy pr�bowali przeciwstawi� si� komunistycznemu podbojowi. Dobijano albo fizycznie, albo psychicznie, daj�c im w ko��, przez co uciekali w prywatno�� nie chc�c o niczym wiedzie� ani o niczym s�ysze�. Pojawi� si� przez to element w naszej tradycji poprzednio nie znany. Rodzice zaprzestali przekazywa� wzorzec postawy obywatelskiej i wiedz� o naszej tradycji, przesz�o�ci, naszej historii. M�j ojciec na temat swoich do�wiadcze� wi�ziennych i emigracyjnych zacz�� ze mn� rozmawia� dopiero w�wczas, kiedy znalaz�em si� w opozycji, a wi�c dopiero w latach 1976-81, a naprawd� m�wi� o sobie zacz��, kiedy wyszed�em z podziemia. Ludzie doro�li nie chcieli przekazywa� swoich bolesnych do�wiadcze�, bo si� bali, �eby z m�odym pokoleniem nie sta�o si� to samo, co z nimi. Bo jakie to by�y do�wiadczenia? M�j dziadek, wydawca "Gazety Grudzi�dzkiej" i polski pose� do Parlamentu Rzeszy Niemieckiej, a p�niej senator II Rzeczypospolitej siedzia� w trzech wi�zieniach: w Cz�uchowie, Plotzensee i Moabi-cie, gdzie zreszt� napisa� dla ch�opc�w popularne Dzieje Narodu Polskiego. M�j ojciec, dzia�acz przedwojennego Polskiego Stronnictwa Ludowego i cz�onek Rady Narodowej na Uchod�ctwie, siedzia� w dw�ch. Pierwszy raz zosta� skazany przed wojn� - w 1939 r. w II Rzeczypospolitej, drugi raz - po wojnie, w PRL, na dwana�cie lat wi�zienia, z czego odsiedzia� siedem. O czym wi�c mieli mi prawi�? O wybijaniu si� na niepodleg�o�� i demokracj�, czy te� o tym, co z t� niepodleg�o�ci� i demokracj� zrobili�my? 173 A mo�e o cenie, jak� si� p�aci za niepokorno�� i wolno��? Po II wojnie �wiatowej zacz�a si� zreszt� w Polsce formowa� zupe�nie nowa warstwa spo�eczna, ni to �rednia, ni to inteligencka. - Inteligencja pracuj�ca. Ta, po�al si� Bo�e, w por�wnaniu z dawn� przedwojenn�, jest �wier�-�rednia i �wier�-inteligencka. Jaki� ersatz, co� zast�pczego, co mia�o zape�ni� opr�nione pola po dawnych przedsi�biorcach, kupcach, fabrykantach, bankierach oraz po dawnych inteligentach, nauczycielach, lekarzach, adwokatach, derkach rozmaitych szczebli. Zast�pi� za� nie mog�a, bo tamta formowa�a si� przez wieki, a t� kszta�towano w oderwaniu od korzeni i tradycji, na zasadzie wyci�gania ludzi z ni�szych warstw spo�ecznych - bo "nie matura, lecz ch�� szczera..." i wychowywano w warunkach systemu komunistycznego, gospodarki pa�stwowej, scentralizowanej, nakazowo-rozdzielczej. Niew�tpliwie wi�c mamy do czynienia z innym spo�ecze�stwem. - Ale jakim? Nie chc� ocenia�, naprawd�. Nie wiem zreszt�, jakie przyj�� punkty odniesienia, w relacji do czego uzna�, �e jedne cechy s� lepsze, a inne gorsze. Prawdopodobnie nasze spo�ecze�stwo jest nies�ychanie splebeizowane, o czym by �wiadczy�y wysokie pozycje takich polityk�w, jak Tymi�ski, Wa��sa czy Kuro� - plebejs-kich w zachowaniu, aparycji, w sposobie m�wienia, a nie Suchocka, Balcerowicz czy Geremek. Daj Bo�e, �eby nie by�o ono zlum-penproletaryzo wane. - Masz jeszcze w�tpliwo�ci? Nie, w�a�ciwie ju� nie mam. Cho� na pocz�tku, kiedy Wa��sa rzuci� has�o "wojny na g�rze" i sformu�owa� swoj� definicj� demokracji, �e jest to wojna wszystkich ze wszystkimi - mia�em. �udzi�em si�, �e zostan� one przez spo�ecze�stwo odrzucone, jako nieprawdziwe, nies�ychanie destrukcyjne i niszcz�ce w�a�nie demokracj�. I popatrz, w innych spo�ecze�stwach polityk, kt�ry o�mieli�by si� co� takiego powiedzie�, musia�by odej��, by�by w o-g�le sko�czony, a u nas - nie. Dlaczego? Dlatego, �e w 1989 r. Polacy poczuli si� zagubieni