Liczba ta nie zmienia si� w czasie - jest taka sama dla obszaru nieco g�stszego od �redniej we wczesnym Wszech�wiecie i dla gromady (lub supergroma-dy), kt�r� w ko�cu si�...

Upokorzenie smakuje tak samo w ustach każdego człowieka.

Charakteryzuje ona �chropowato��" wczesnego Wszech�wiata. Liczb� t� oznaczymy jako Q.5 Fluktuacje promieniowania tl� Niekt�re galaktyki i kwazary obserwujemy tak daleko, �e ich �wiat�o opu�ci�o je wtedy, gdy Wszech�wiat by� 10 razy m�odszy ni� obecnie. Tradycyjna astronomia nie mo�e jednak si�gn�� 154 � PRZED POCZ�TKIEM dalej wstecz w czasie ni� do ery, gdy obiekty takie powsta�y i o�wietli�y Wszech�wiat. Je�li rzeczywi�cie struktury kosmicz ne pojawi�y si� w wyniku niestabilno�ci grawitacyjnej, ich przod kowie musieli istnie� ju� wcze�niej -jako obszary o g�sto�ci nie co wi�kszej od �redniej, rozszerzaj�ce si� nieco wolniej ni� inne. Powinny one odcisn�� lad w mikrofalowym promieniowaniu t�a, b�d�cym pozosta�o�ci� po wczesnym Wszech�wiecie. Nasz Wszech�wiat by� na pocz�tku g�sty i nieprzezroczysty jak �wiec�cy gaz wewn�trz gwiazdy. Kwanty promieniowania (fotony) wielokrotnie rozprasza�y si� na elektronach. Jednak�e po up�ywie mniej wi�cej p�l miliona lat ekspansji temperatura spad�a do 3000 stopni - zrobi�o si� wi�c nieco ch�odniej ni� na powierzchni S�o�ca. Elektrony porusza�y si� wtedy na tyle wol no, �e mog�y je pochwyci� protony, tworz�c atomy wodoru. Elek trony przesta�y w�wczas rozprasza� fotony i Wszech�wiat sta� si� przezroczysty. Pierwotna mg�a unios�a si� i od tego czasu a� do obecnej chwili fotony podr�uj� bez przeszk�d. Mikrofalowe promieniowanie t�a docieraj�ce do naszych ra dioteleskop�w pochodzi z powierzchni ostatniego rozproszenia, po�o�onej dalej ni� najdalsze kwazary. Niesie ono informacj� o epoce du�o dawniejszej ni� czas powstania jakichkolwiek kwa- zar�w i galaktyk. Powierzchnia ta - zwana czasami kosmiczn� fotosfer�, przez analogi� do powierzchni S�o�ca, nosz�cej mia no fotosfery - le�y w odleg�o�ci odpowiadaj�cej przesuni�ciu ku czerwieni r�wnemu 1000. Jest to warto�� czynnika, o kt�ry roz szerzy� si� Wszech�wiat i wyd�u�y�a d�ugo�� fali promieniowania, och�adzaj�c si� od 3000 stopni do obecnej temperatury nieca�ych 3 stopni powy�ej zera absolutnego. Promieniowanie pochodz�ce z obszaru powierzchni ostatnie go rozproszenia, kt�ry p�niej sta� si� gromad� galaktyk, docie ra do nas nieco ch�odniejsze ni� z innych obszar�w tej powierzch ni, poniewa� wydostaj�c si� spod wp�ywu grawitacji g�stszego obszaru, traci energi� (i do�wiadcza niewielkiego dodatkowego przesuni�cia ku czerwieni). Spadek temperatury promieniowa nia powinien wynosi� oko�o 1/100 000 - a wi�c by� r�wny niewielkiej, wspomnianej wcze�niej liczbie Q, kt�ra jest miar� nieregu-lamo�ci Wszech�wiata. Zmierzenie tej zmiany temperatury by�o OD PIERWOTNYCH ZABURZE� DO STRUKTUR... � 155 wielkim wyzwaniem dla eksperymentator�w na Ziemi: cale kosmiczne promieniowanie t�a o temperaturze nieco poni�ej 3 kel- win�w stanowi zaledwie oko�o 1% emisji Ziemi (kt�rej temperatura powierzchniowa wynosi oko�o 300 stopni powy�ej absolutnego zera), a poszukiwany efekt jest Jeszcze 100 tysi�cy razy mniejszy. W roku 1980 jednak eksperymenty przeprowadzane z Ziemi mog�y ju� wykrywa� na niebie r�nic� temperatury zaledwie 1/10 000. Nie znaleziono Jednak nic poza jednorodno�ci�. W radzieckim eksperymencie, zwanym RELICT, aby unikn�� wp�ywu atmosfery, wystrzelono satelit�, kt�ry przejrza� ca�e niebo z jeszcze wi�ksz� dok�adno�ci�, ale nie znalaz� �adnych niejed-norodno�ci. Rosjanie nie mieli szcz�cia, poniewa� okaza�o si�, �e wystarczy�o niewielkie ulepszenie aparatury, �eby uzyska� pozytywne wyniki. COBE i p�niej Satelit� NASA, zwanego COBE (od ang. Cosmfc Background Explo-rer- badacz kosmicznego [promieniowania] t�a), zaprojektowano do pomiar�w r�nic temperatury mniejszych ni� 0,00001 i uda�o si� takie r�nice zmierzy�. Wykrycie s�abego �ladu nieregularnego pola grawitacyjnego we wczesnym Wszech�wiecie by�o tryumfem techniki: zalicza si� ono do wielkich odkry�, chocia� istnienie tych fluktuacji nikogo nie zaskoczy�o. O wiele wi�ksz� niespodziank� (wszyscy byliby�my naprawd� zdezorientowani) stanowi�oby niewykrycie fluktuacji na poziomie czu�o�ci COBE. Jeszcze bardziej jednorodny wczesny Wszech�wiat trudno by�oby pogodzi� z gromadami i supergromadami galaktyk, kt�re dzisiaj widzimy wok� nas: kontrasty g�sto�ci musia�yby rosn�� szybciej, ni� to si� dzieje pod wp�ywem grawitacji, i teoretycy zostaliby zmuszeni do odwo�ania si� do jakiego� dodatkowego niegrawitacyjnego mechanizmu. Nazajutrz po og�oszeniu odkrycia, w kwietniu 1992 roku, ze zdziwieniem przeczyta�em na pierwszej stronie brytyjskiego dziennika szczeg�owy opis znaczenia uzyskanych wynik�w, opatrzony nag��wkiem wielko�ci transparentu: JAK ZACZ�� SI� 156 � PRZED POCZ�TKIEM WSZECH�WIAT. Eksperymentatorzy zwo�ali konferencj� praso w� i wydali o�wiadczenie, w kt�rym sponsorowani przez NASA uczeni wychwalali pomiary, u�ywaj�c tak przesadnych okre �le�, jak: ��wi�ty Graal", �Spogl�danie w twarz Bogu" i tak da lej. Nawet Stephen Hawking (kt�ry nie jest uzale�niony od dota cji NASA) uzna� te wyniki za �najwi�ksze odkrycie tego stulecia, je�li nie wszech czas�w". Gdy zainteresowanie medi�w przekroczy pewien poziom, kar mi si� samo sob� i narasta. Wyolbrzymianie i zniekszta�canie odkry� w nag��wkach gazet nie jest niczym nowym: Einstein te� by� ich ofiar�. Jednak w przypadku COBE sami badacze zapocz�t kowali wrzaw�, a media po prostu powt�rzy�y s�owo w s�owo to, co powiedzieli specjali�ci