Pod koniec lat pi��dziesi�tych zacofanie Zwi�zku Radzieckiego w stosunku do cywilizowanego �wiata by�o wr�cz niewiarygodne...

Upokorzenie smakuje tak samo w ustach każdego człowieka.

Niech nikogo nie myli fakt, �e sz�y stamt�d w �wiat same dobre wiadomo�ci, a nas we Wschodniej Europie poddawano sta�ej indoktrynacji. Nieustannie s�uchali�my o wy�szo�ci socjalizmu, o jego dynamizmie i szybkim rozwoju. W rzeczywisto�ci natomiast w tym ogromnym pa�stwie istnia�y minimum dwa �wiaty, tak w czasie jak i w przestrzeni. Jednym by� �blask� Moskwy, Leningradu i kilku innych du�ych miast, w paru ga��ziach przemys�u kilka wyr�nionych (i stale pokazywanych) zak�ad�w produkcyjnych i urz�dze� wytwarzaj�cych energi�, kilka instytut�w naukowych i osi�gni�te wyniki. Poza tym nic. Drugi �wiat znajdowa� si� poza tym wszystkim. Par�set milion�w ludzi �yj�cych na jednej sz�stej globu bytowa�o w n�dzy, kt�ra trwa do dzisiaj. Okre�lenie olbrzym na glinianych nogach nigdy bardziej nie pasowa�o do jakiejkolwiek struktury pa�stwowej, jak do tej w�a�nie. Jedna trzecia bud�etu by�a przeznaczona na zbrojenie, przemys� by� zacofany, rolnictwo oparte na ko�chozach - m�wi�c delikatnie - by�o tragicznie zacofane w por�wnaniu z wydajno�ci� kraj�w o podobnym klimacie. Grzechy polityczne niczym o��w ci��y�y na kierownictwie. Rok 1956: W�gry, o kt�rych �wiat wcale nie zapomnia�, po pi�ciu latach wypominano to Sowietom na ka�dym mi�dzynarodowym forum. W Moskwie przygotowywano ju� �wiadomie kuba�sk� prowokacj�: w drodze na rz�dzon� przez Castro Kub� znajdowa�y si� pociski rakietowe, kt�re mog�y dosi�gn�� terytorium Stan�w Zjednoczonych. Kilka tygodni po �locie kosmicznym� Gagarina istotnie nast�pi� kryzys kuba�ski. Chruszczow trzyma� si� co prawda dobrze, ale i on, i jego ideologiczni towarzysze wiedzieli: w tym pa�stwie nie tylko za Stalina, lecz od czas�w carskich (a wi�c od wielu stuleci), przej�cie w�adzy odbywa�o si� tylko drog� przemocy. Musia� si� obawia�, �e ta tradycja mo�e od�y�. (Co prawda jego �yciorys zdaje si� zaprzecza� temu twierdzeniu, bo przecie� pozostawiono go przy �yciu i jako emeryt zmar� w zapomnieniu.) Na pi�ty ju� mu nast�powa� Leonid Bre�niew, kt�ry tak�e si� uwija� przy sprawie Gagarina i jako drugi, w cieniu Chruszczowa zbiera� �s�aw�. Podczas wi�c gdy �wiat liczy� si� ze Zwi�zkiem Radzieckim i obawia� si� go, w samym kraju zapowiadane wielkim g�osem reformy jako� si� nie udawa�y. Poniewa� og�oszone zagospodarowanie ziem dziewiczych i z�oty wiek rolnictwa nie nast�powa�y, s�o�ce Chruszczowa przygasa�o. Wiedzia�, �e jego polityczni przeciwnicy i konkurenci w Biurze Politycznym od dawna spiskuj� przeciwko niemu. Trzeba by�o co� wymy�li�, co r jednej strony odwr�ci uwag� �wiata od przygotowywanej awantury kuba�skiej - a przynajmniej st�umi wywo�any ni� szok - z drugiej za� strony, i to przede wszystkim, uspokoi wewn�trznych opozycjonist�w. Z pewno�ci� przychodzi�o mu tak�e do g�owy, �e ta sprawa i jemu przysporzy s�awy, a w ka�dym razie umocni jego chwiejn� pozycj�. Trzeba by�o wymy�li� co� wielkiego i b�yskotliwego, od czego oszaleje przeci�tny sowiecki obywatel i co pozwoli w niego wm�wi� to, co mu od dziesi�tk�w lat wbijaj� do g�owy: �e jest nadzwyczajnym obywatelem nadzwyczajnego pa�stwa, �e jemu przys�uguj� najwi�ksze na �wiecie prawa (!), �e buduje cudown� przysz�o��, �e jest uciele�nieniem najpi�kniejszych marze� ludzko�ci, �e stanowi ideologiczn� awangard� �wiata, itd. itd. A zatem: konieczny jest wielki sukces, i to mo�liwie nie wojskowy, gdy� taki zwi�kszy�by tylko negatywne uczucia �wiata wobec Zwi�zku Radzieckiego. Niech si� da w kr�tkim czasie urzeczywistni�, niech nie wymaga zbyt wielkich nak�ad�w i niech wzbudzi podziw �wiata, a tak�e bieduj�cych obywateli radzieckich. Musi to by� co� zwi�zanego z nauk� - powiedzia� kto�. Bieda w tym, �e nauka sowiecka od dziesi�tk�w lat nie przodowa�a w �adnej dziedzinie; wszystkie wynalazki polega�y na na�ladowaniu zachodnich wzor�w, naukowcy sowieccy z powod�w ideologicznych i ze wzgl�du na czujno�� w obronie pa�stwa nie mogli utrzymywa� kontakt�w osobistych, ani nawet korespondencyjnych z kolegami w rozwini�tych (a wi�c kapitalistycznych) krajach. Fachowe czasopisma nie by�y sprowadzane regularnie, tylko kapa�y od wypadku do wypadku. Dlatego w�a�nie w latach pi��dziesi�tych, sze��dziesi�tych i siedemdziesi�tych by�o rzecz� normaln�, �e w niekt�rych, szczeg�lnie prowincjonalnych instytutach naukowych przez ca�o lata, za cen� wysokich nak�ad�w pieni�nych odkrywano rzeczy, kt�re w wolnym �wiecie od dawna by�y znane. By� jednak pewien teren, gdzie istnia�y szans�. Odpowiada�o to wymaganym warunkom, gdy� mia�o zwi�zek z sowieck� technik� wojskow�. Ta za� otrzymywa�a wszelk� pomoc, wi�c tu mo�na by�o naj�atwiej co� osi�gn��. I tu istotnie osi�gni�to rezultaty. Najbardziej spektakularn� dziedzin� by�a technika bada� kosmicznych. Rakiety, za pomoc� kt�rych mo�na niszcz�ce pociski kierowa� na terytorium wroga. Tym razem jednak rakiety by�y potrzebne nie jako narz�dzia bojowe. W kierownictwie partyjnym kurczowo domagano si�, by ta rakieta nie by�a tak� rakiet�. Sprawa musi mie� aspekt pokojowy. Sowiecka technika rakietowa ca�kowicie (to przyznawano) oparta by�a o osi�gni�cia niemieckie. W roku 1945 w Peenemunde (do�wiadczalny poligon rakietowy Hitlera) uj�ci zostali tamtejsi naukowcy i na bazie znalezionych tam rakiet powsta� program produkcji zbrojeniowej, kt�ry doprowadzi� do dzisiejszej techniki kosmicznej