Przyczyni�o si� to nie tylko do umocnienia kapitalizmu i os�abienia komunizmu; pozwoli�o r�wnie� Amerykanom z�agodzi� wysi�ki zmierzaj�ce do utrzymania formalnych sojuszy...

Upokorzenie smakuje tak samo w ustach każdego człowieka.

W latach pi��dziesi�tych, by pos�u�y� si� sformu�owaniem Lenina, �wewn�trzne sprzeczno�ci" w ramach jego w�asnej ideologii zacz�y przewa�a� nad sprzeczno�ciami w obr�bie ideologii, kt�r� zamierza� obali�. Po raz pierwszy sta�o si� w�wczas jasne, �e Zwi�zek Radziecki i jego sojusznicy mog� utrzyma� autorytarny system rz�d�w - podstawowy warunek w pa�stwach typu marksistowsko-leninowskiego - jedynie stosuj�c �rodki, kt�re zwi�kszaj� niewydolno�� gospodarcz�. Reformy zmierzaj�ce do przywr�cenia konkurencyjno�ci podwa�a�y autorytet w�adzy, zar�wno w skali pa�stwa, jak i mi�dzynarodowego ruchu komunistycznego. By�o w tym, jak si� okaza�o, co� wi�cej ni� sprzeczno��: by� to objaw �miertelnej choroby. I Podczas drugiej wojny �wiatowej ani ameryka�scy, ani radzieccy przyw�dcy nie zdawali sobie sprawy, jak nieprzystaj�ce b�d� ich systemy ekonomiczne. Rosjanom, walcz�cym dos�ownie o przetrwanie, brakowa�o czasu i �rodk�w, aby skupia� si� na takich kwestiach: ca�e radzieckie planowanie dotycz�ce powojennych instytucji wydaje si� improwizacj�, je�li por�wnamy je z $prezycj� Stalina w odniesieniu do powojennych roszcze� terytorialnych. Amerykanie woleli my�le� raczej o strukturach ni� o ustaleniach. Tendencja przeciwna, jak si� obawiali, mog�aby naruszy� wojenne sojusze oraz rodzimy dwupartyjny system polityczny.10 Projektowane przez Amerykan�w organizacje mi�dzynarodowe mia�y w swoim zamy�le, bez wyj�tku, obejmowa� zar�wno Zwi�zek Radziecki, jak i zwyci�skie pa�stwa kapitalistyczne.11 Nale�a� do nich mi�dzy innymi tak zwany system Bretton Woods, okre�laj�cy mechanizm kierowania mi�dzynarodow� ekonomik� w czasie pokoju. Jeden z g��wnych projektodawc�w planu, podsekretarz skarbu Harry Dexter White, do�� jasno wy�o�y� spos�b rozumowania: �Na pok�adzie okr�tu nie powinna znale�� si� nie przywi�zana armata, poniewa� [Rosjanie] mog� narobi� wiele szk�d, je�li zostan� pomini�ci".12 Radzieccy przedstawiciele aktywnie uczestniczyli w konferencji w Bretton Woods w lipcu 1944 roku, podczas kt�rej utworzono Bank 246 �wiatowy i Mi�dzynarodowy Fundusz Walutowy, lecz tak�e � co wa�niejsze - ustalono zasady dotycz�ce powojennej odbudowy. Obejmowa�y one stabilizacj� cen przez wprowadzenie sta�ych kurs�w wymiany, zniesienie ogranicze� w handlu mi�dzynarodowym oraz integracj� rynku z rz�dowym planowaniem.13 Rosjanie mogli nie rozumie� celowo�ci tych ustale� - kt�re mia�y uzdrowi� kapitalizm - nie zastanawiali si� te� specjalnie, jak dostosowa� do nich w�asn� nakazow� gospodark�. Zasadniczym przedmiotem ich zainteresowania zdawa�a si� by� po�yczka na odbudow� zniszcze� wojennych, jak� obiecywali im Amerykanie w zamian za uczestnictwo, i prawdopodobnie tak�e zapewnienie swemu krajowi statusu wielkiego mocarstwa.14 Z punktu widzenia Moskwy, to przede wszystkim obawy o przysz�o�� kapitalizmu kaza�y Amerykanom postawi� kwesti� po�yczki: st�d dziwaczna oferta, z jak� w imieniu swego rz�du wyst�pi� Mo�otow kilka miesi�cy p�niej, wyra�aj�c gotowo�� przyj�cia po�yczki wysoko�ci sze�ciu miliard�w dolar�w, przeznaczonej na zakup d�br inwestycyjnych w Stanach Zjednoczonych, aby u�atwi� Amerykanom przestawienie si� z produkcji wojennej na pokojow�. Jako bankier - stwierdzi� p�niej ambasador W. Averell Harriman - by�em wielokrotnie proszony o po�yczki, nigdy jednak nie spotka�em si� z bardziej osobliw� pro�b� ni� przedstawiona przez Mo�otowa".15 Harriman mia� zamiar �zignorowa� niecodzienny charakter [propozycji Mo�otowa] i... zapisa� to na karb nieznajomo�ci normalnej procedury prowadzenia interes�w i dziwnych wyobra�e� Rosjan na temat handlu".16 Incydent ten ujawni� jednak ogromny rozd�wi�k w oczekiwaniach. Amerykanie, rozumuj�c, jak to mieli w zwyczaju, w kategoriach multilateralnych, pragn�li w��czy� Zwi�zek Radziecki do swych plan�w restrukturyzacji powojennej gospodarki �wiatowej. Wykluczenie jakiejkolwiek cz�ci grozi�o, jak s�dzili, powrotem do rywalizacji z lat trzydziestych. Celem by�a jeszcze w�wczas integracja, a nie powstrzymywanie: wsp�lne interesy ekonomiczne powinny przezwyci�y� wszelkie r�nice geopolityczne oraz ideologiczne, jakie mog�y si� pojawi�. Rosjanie, my�l�c swoim zwyczajem w kategoriach marksistowsko-leninowskich, interpretowali zachowanie Amerykan�w jako wyraz niepewno�ci, nie za� wiary we w�asne si�y, oznak� tego, jak bardzo boj� si� oni powojennego kryzysu. Czy w innym przypadku oferowaliby kredyty na odbudow� niekapitalistycznego pa�stwa? Obie strony oczekiwa�y, �e ekonomia b�dzie kszta�towa� polityk�, mia�y jednak ca�kowicie odmienne pogl�dy na to, jak powinien przebiega� �w proces. W roku 1945 sta�o si�, rzecz jasna, co� zupe�nie przeciwnego: polityka zacz�a kszta�towa� ekonomi�. Narastaj�ce radziecko-ameryka�skie nieporozumienia na tle Europy Wschodniej zmniejsza�y szans� na zatwierdzenie rosyjskiej po�yczki przez Kongres, z chwil� za�, gdy sko�czy�a si� wojna, odradzaj�cy si� izolacjonizm � kt�rego wyrazem sta�a si� 247 niech�� do zaci�gania powojennych finansowych zobowi�za� wobec kogokolwiek - oznacza�, �e nawet proponowana po�yczka dla Wielkiej Brytanii nie zostanie uchwalona bez du�ych opor�w. Rz�d radziecki, rozgniewany niepotrzebnie bezceremonialn� form�, w jakiej administracja Trumana zako�czy�a Lend-Lease, przestawi� si� na wyci�ganie reparacji od Niemiec oraz ich by�ych satelit�w, traktuj�c to jako podstawowe �r�d�o �rodk�w na odbudow� ze zniszcze� wojennych.19 Pozostawa�y jednak porozumienia z Bretton Woods, kt�re przyszli uczestnicy musieli ratyfikowa� do ko�ca roku. Jak ju� obecnie wiemy, w ostatnim tygodniu grudnia 1945 roku urz�dnicy radzieckiego ministerstwa handlu i ministerstwa spraw zagranicznych doradzali ratyfikacj�, wysuwaj�c argument, �e u�atwi to zdobycie kredyt�w na odbudow�: �W razie odmowy uczestnictwa... ZSRR mo�e znale�� si� w izolacji... co wp�ynie na warunki uzyskania mi�dzynarodowego kredytu w okresie powojennym".18 W ostatniej chwili Stalin osobi�cie sprzeciwi� si� radzieckiemu cz�onkostwu