Specyficzne motywacje i osobowo�� przyw�dc�w politycznych W koncepcji tej (w literaturze anglosaskiej zwanej Great Man History, por...

Upokorzenie smakuje tak samo w ustach każdego człowieka.

Katz, 1973; Stone, 1974; Aronson i in., 1997) przyjmuje si�, i� przyw�dcami zostaj� osoby o nieprzeci�tnych przymiotach osobowo�ciowych i intelektual- 91 nych. Na fakt ten zwr�ci� uwag� ju� Le Bon (1986), kt�ry po rozwa�eniu tego, Jfto ma szczeg�ln� moc oddzia�ywania na t�um, stwierdza, i� jest to wy��cznie osoba^ kt�ra cechuje si� odpowiednio du�ym presti�em. Autor wyr�nia dwa rodzaje presti�u. Jeden to presti� nabyty, wynikaj�cy z nazwiska, posiadanych tytu��w, tradycji rodzinnych, maj�tku, s�awy, odniesionych sukces�w. Ten typ presti�u mo�na kreowa�. Sposobem najprostszym jest ubi�r; np. mundur wojskowy wzbudza respekt, sk�ania ludzi do uleg�o�ci, a nawet czo�obitno�ci. Analogiczny efekt mo�e wywo�ywa� drogie, eleganckie, wyrafinowane ubranie przyw�dc�w nie nosz�cych uniform�w. Zdaniem Le Bona przyw�dc�w najcz�ciej cechuje presti� nabyty. Znacznie rzadziej oddzia�ywanie na ludzi oparte jest na jpresti�u osobistym, rozumianym jako wrodzony urok i moc wp�ywu. Jak twierdzi autor, presti� osobisty �posiadaj� tylko nieliczne jednostki, wywieraj�ce czar prawdziwie magnetyczny na swe otoczenie [...] jednostki te narzucaj� pewne idee i uczucia; otoczenie ulega ich w�adzy, jak ulega dzikie zwierz� pogromcy, kt�rego przecie� w ka�dej chwili mo�e unicestwi�" (Le Bon, 1986, s. 135). Ten rodzaj presti�u Le Bon przypisuje m.in. Napoleonowi, kt�ry ju� w pocz�tkach kariery wojskowej -jeszcze bez aury wojennych sukces�w -wzbudza� bezwzgl�dny pos�uch w�r�d wsp�pracownik�w. Zgodnie z teori� Le Bona osoby maj�ce presti� (nabyty lub osobisty) wywo�uj� u ludzi fascynacj� i podziw. Uczucia te sprawiaj�, i� opinie i dzia�ania przyw�dcy nie s� poddawane dyskusji oraz krytyce. Presti� upada, gdy przyw�dca zaczyna ponosi� niepowodzenia. Je�li znajduj� si� ludzie zaczynaj�cy w�tpi� w jego presti�, to moc oddzia�ywania przyw�dcy si� zmniejsza, a w skrajnych przypadkach zostaje on pozbawiony swej przyw�dczej roli. Za przyk�ad pos�u�y� tu mo�e posta� Robespierre'a - przyw�dcy rewolucji francuskiej, kt�ry w chwili, gdy zmniejszy� si� jego presti�, zosta� obrzucony przez swych dotychczasowych zwolennik�w obelgami i ostatecznie stracony. Zjawisko, kt�re Le Bon nazywa� presti�em, okre�lane jest wsp�cze�nie przez poj�cie charyzmy. Termin ten, zaczerpni�ty (w zmienionym sensie) z Nowego Testamentu, zosta� wprowadzony do literatury socjologicznej przez Webera (por. Berger, 1997). Oznacza on �zesp� cech charakteru umo�liwiaj�; cy wywieranie ponadprzeci�tnego wp�ywu na otoczenie" (Bankowicz, 1996). W teorii socjologicznej cechy te obejmuj� �atwo�� kierowania t�umem, narzucania mu pewnych hase� oraz idei, poczucie pos�annictwa przyw�dcy i g��bokie zaanga�owanie w dzia�alno�� polityczn� (Berger, 1997). Natomiast przez psycholog�w charyzma jako cecha osobista danego cz�owieka (zob. te� dalej o interakcyjnym uj�ciu charyzmy) bywa definiowana w kategoriach nieprzeci�tnej inteligencji, plastyczno�ci zachowa�, dobrego przystosowania spo�ecznego, wra�liwo�ci interpersonalnej1 i ogromnego uroku osobistego (Katz, 1973; Sto-ne, 1974; por. te� opis cech przyw�dcy ma�ych grup � Mika, 1981). Takie uj�cie charyzmy nie doczeka�o si� empirycznych opracowa�, z wyj�tkiem twierdzenia o wysokiej inteligencji niekt�rych przyw�dc�w politycznych. I tak, testy inteligencji, kt�rym poddano przyw�dc�w grup terrorystycznych, wykaza�y, i� 1 Por. obszernie m.in. o wra�liwo�ci interpersonalnej � Jakubowska (1996). 92 cechuje ich znacznie wy�szy iloraz inteligencji ni� cz�onk�w grup terrorystycznych (Aranda, 1997; patrz te�: rozdzia� zatytu�owany �Ekstremizm polityczny"). Zwolennicy omawianej koncepcji utrzymuj�, �e cz�owiek charyzmatyczny znajduje uznanie i pos�uch przede wszystkim w warunkach chaosu, zagro�e-jiia oraz niepewno�ci. Stan spo�ecznych napi�� oraz kryzysu dotychczasowych tradycji w pa�stwie wymaga nowego zdefiniowania rzeczywisto�ci. Pojawia si� konieczno�� nadania jej jakiego� porz�dku i sensu. Osoba charyzmatyczna, przekonana o konieczno�ci wype�nienia tej misji, z pasj� podejmuje dzia�ania zmierzaj�ce do transformacji definicji spo�ecznej, sk�aniaj�c na og� swych zwolennik�w do buntu przeciwko dotychczasowemu systemowi. Ludzie z �atwo�ci� zawierzaj� w�wczas osobie aspiruj�cej do przewodzenia i atrakcyjnej osobowo�ciowo, obdarzaj�c j� przywilejem w�adzy autorytarnej. Uleg�o�� ludzi jest tak du�a, i� zatracaj� instynkt samozachowawczy - strajkuj�, ponosz�c straty finansowe, wdaj� si� w uliczne bijatyki, godz� si� na uczestnictwo w wojnach i rewolucjach. Jednak znane s� tak�e przypadki, i� przyw�dca charyzmatyczny w spos�b pokojowy zmienia� okre�lony porz�dek spo�eczny, jak to uczyni� Mahatma Gandhi (Berger, 1997). Cz�owiek charyzmatyczny w warunkach wzgl�dnej stabilizacji ma mniejsze szans� na wej�cie w rol� przyw�dcz�. W pa�stwach demokratycznych kandydaci na przyw�dc�w politycznych poddawani s� krytycznemu ogl�dowi; ocenia si� ich pod wzgl�dem merytorycznym, sprawdza posiadane kompetencje i umiej�tno�ci, po doj�ciu do w�adzy za� dzia�alno�� przyw�dcy jest spo�ecznie kontrolowana