Takimi prze�yciami s� prze�ycia mi�o�ci i przyja�ni, kontaktu ze sztuk� i przyrod�, zdobywania wiedzy zaspokajaj�cej i rozbudza- j�cej ciekawo��...

Upokorzenie smakuje tak samo w ustach każdego człowieka.

Zasada ta dopomaga w zrozumieniu takich war- to�ci, kt�re mog� by� traktowane instrumentalnie, ale kt�re nie s� tylko �rodkami do czego� innego ni� one same. Tak np. nauka s�u�y lepszej organizacji ludzkiego �ycia zbiorowego i jednostkowego, jest wielk� warto�ci� instrumentaln�. Ale r�wnocze�nie mo�e by� traktowana jako warto�� samoistna i samowystarczalna, jako war- to�� nieinstrumentalna, przynosz�ca nam rado�� poznania. Z tego punktu widzenia nauka s�u�y� mo�e naszemu panowaniu nad rze- czywisto�ci�, ale mo�e te� by� drog� wiod�c� do celu, kt�ry jest dzi� niemal zapomniany � do m�dro�ci. Zasada czwarta � to uznanie prymatu warto�ci nad korzy�ciami. Dyskusyjna i nie�atwa do uznania zasada. Ale jednak s�uszna i wa�na. Bo spr�bujmy odpowiedzie� na pytanie, po co w�a�ciwie - �yjemy i co chcemy mie� z �ycia? Czy� nie jest prawd�, i� cz�o- wiek jest takim stworzeniem, kt�re nie tylko chce �y�, ale takim, kt�re chce �y� w okre�lony spos�b, uznany za warto�ciowy? Kul- tura jest zespo�em takich warto�ci. Dlatego nies�usznie okre�la si� j� niekiedy jako rzeczywisto�� symboliczn�, poniewa� okre�lenie takie nasuwa przypuszczenie, i� jest ona tylko swoistym znakiem realnego �ycia. A przecie� jest ona w�a�nie najg��bsz� i podsta- wow� rzeczywisto�ci� ludzkiej egzystencji. Mylimy si� s�dz�c, i� tak� rzeczywisto�ci� jest tzw. �ycie realne, organizowane wedle za- sady korzy�ci. Naprawd� jest ono rzeczywisto�ci� wt�rn� w stosunku do rzeczywisto�ci pierwotnej, b�d�cej �wiatem warto�ci. Zasada pi�ta to apel o poszukiwanie w wielkim dialogu r�nych kultur warto�ci powszechnych i trwa�ych. Bojowym has�em epoki jest dotychczas relatywizm. Jest naukow� mod� wykazywa�, i� nie istniej� warto�ci trwa�e i powszechne, przekonywa�, i� warto�ci 16 Bogdan Suchodolski Wprowadzenie w problematyk� konferencji 17 r s� zawsze funkcj� okre�lonych sytuacji spo�ecznych i indywidual- nych, �e s� or�em w walkach spo�ecznych lub wyrazem intere- s�w poszczeg�lnych klas i grup, �e s� wytworem okre�lonych sy- tuacji historycznych, a mo�e tak�e i r�nych temperament�w ludz- kich. Wbrew temu relatywizmowi, sprowadzaj�cemu warto�ci do elementu strategii pragmatycznej, coraz silniejsze staje si� przeko- nanie, i� przysz�o�� wiata zale�y od wielkiego porozumienia si� mieszka�c�w tego globu w podstawowych sprawach ich wsp�ycia. Jak z wojen religijnych XVII wieku rodzi�y si� postulaty powszech- nego pokoju i pr�by odnalezienia wsp�lnych tre�ci religijnych, zr�nicowanych w konfesjach walcz�cych ze sob� ko�cio��w � po- dobnie w czasach dzisiejszych walka o pok�j uniwersalny wi�za� si� musi z poszukiwaniem i obron� wsp�lnych warto�ci rodzaju ludzkiego, a nie z fanatyzmem lokalnym, czyni�cym z r�nic pole walki. Ko�cz�c te refleksje, skierujmy nasz� uwag� jeszcze na ambi- walentny stosunek do kultury, jaki cechuje zar�wno szersze kr�gi spo�ecze�stwa, jak te� i grupy rz�dz�ce w poszczeg�lnych krajach �wiata. Z jednej strony pojawiaj� si� g�osy m�wi�ce o kulturze z ca�ym namaszczeniem, z drugiej g�osy traktuj�ce j� jako jedn� z rozrywek maj�cych zape�nia� czas wolny. Niekt�rzy wzywaj� do wznoszenia dom�w kultury jako nowoczesnych ko�cio��w humani- stycznej wznios�o�ci i humanistycznego nabo�e�stwa, inni w��czaj� kultur� w programy masowej zabawy. Jedni widz� jej kr�lestwo ponad przyziemnym �yciem, drudzy oddaj� j� ch�tnie we w�adanie menad�er�w rozrywkowego przemys�u. Odpowiednikiem tej ambiwalencji jest podobnie dwoisty stosunek do kultury na polu edukacyjnym. W wielu do�wiadczeniach dekla- ruje si� uroczy�cie wielko�� i wa�no�� ^dukacji kulturalnej w szkol- nym i pozaszkolnym wychowaniu. W rzeczywisto�ci w powszednich dniach po�wi�conych nauczaniu jwggc^sg�iily^fi^pl^gdrmot�w ginie "^na^jn^iaT^uge�nie. ^JTekTedjTostaje^si� tylko w programie i prak- tyce tzw. kulturalnego zachowania, b�d�cego swoist� tresur� w dzie- dzinie towarzyskich stosunk�w. Niejasne s� �r�d�a tej ambiwalencji polegaj�cej na tym, i� wy- soko cenimy kultur� i - r�wnocze�nie - lekcewa��co j� traktujemy. Spr�bujmy jednak si�gn�� do tych �r�de�. Wskazywano wielokrotnie w dziejach filozofii, i� kultura stanowi zesp� warto�ci i norm dyscyplinuj�cych i zobowi�zuj�cych cz�o- wieka do okre�lonego stylu �ycia. Polega� on na opanowywaniu naturalnych pop�d�w i sk�onno�ci, na swoistej wewn�trznej ascezie. Wprawdzie niekiedy pr�bowano przekornie dowodzi�, i� kulturalny spos�b �ycia nie jest w�a�nie naturaln� form� ludzkiej egzystencji, ale rzeczywisto�� zbyt cz�sto temu zaprzecza�a. W r�nych kon- cepcjach humanizmu � od renesansowych my�licieli a� po teorie Jamesa i Irvinga Babbitta - przedstawiano kultur� jako instancj� powagi i warto�ci �ycia, jako nieustaj�cy i surowy apel o dyscyplin�, o samowyrzeczenie si�, o pos�usze�stwo wobec tzw. woli wy�szej. Bunt przeciwko tym rygorom wydawa� si� cz�sto dobrym prawem cz�owieka. Chodzi�o o odwag� �ycia bezpo�redniego i spontanicznego, o ekspresj� i samourzeczywistnienie, o wolno��. F. Nietzsche ukaza� perspektywy takiego �ycia poza dobrem i z�em, pos�usznego jedynie woli mocy. Z. Freud w s�ynnej rozprawie Kultura jako �r�d�o cier- pie� ukaza� ten ambiwalentny mechanizm uleg�o�ci i buntu wobec kultury b�d�cej kr�lestwem nadja�ni, znienawidzonym przez g��- bokie, �ywio�owe si�y ludzkiej osobowo�ci. Ca�a ta kontrowersja zyska�a w naszych czasach akcenty w gwa�- townych manifestach tzw. kontrkultury