Odr�bno�� schematu Ja wzgl�dem schematu My (OJM) a kategoryzacje...

Upokorzenie smakuje tak samo w ustach każdego człowieka.

Stosunkowo wysoki poziom OJM sprzyja podmiotowemu traktowaniu innych lu- dzi, personalnemu ich spostrzeganiu i os�abieniu tendencji kategoryzacyjnych. Stosunkowo niski poziom OJM sprzyja kategoryzacjom spo�ecznym, ze wzgl�du na 1. oparcie w�asnej to�samo�ci na spo�eczno�ci (co u�atwia identyfikowanie si� z grup� i realizacj� jej standard�w); a tak�e ze wzgl�du na 132 III. To�samo�� podmiotu w procesach kategoryzacji spo�ecznej � badania w�asne 2. realizowanie potrzeb to�samo�ci osobistej (kategoryzacja u�atwia ziden- tyfikowanie Innego jako przedstawiciela grupy obcej, kt�ry mo�e pe�ni� rol� uk�adu odniesienia w procesie por�wna�). Tak wi�c mo�na spodziewa� si� odwrotnej zale�no�ci mi�dzy poziomem od- r�bno�ci Ja - My a tendencjami do kategoryzacji, tzn. im wy�szy poziom OJM, tym s�absze tendencje kategoryzacyjne Formy My a kategoryzacje. Wydaje si�, �e skoro My-Kategorialne po- wsta�o w wyniku kategoryzacji My - Oni, to w spostrzeganiu reszty �wiata, �wia- ta pbza-My, dominowa� b�d� informacje gromadzone wed�ug kategorii, a nie wed�ug os�b. Tak wi�c nale�y spodziewa� si�, �e wi�ksze sk�onno�ci do kategoryzacji spo�ecznych wyka�� osoby z My-Kategorialnym, za� ni�sze osoby z My-Atry- bucyjnym. Zgodnie z tezami zawartymi w teorii to�samo�ci spo�ecznej Tajfela i teorii kategoryzacji Ja Turnera zwi�zki mi�dzy to�samo�ci� spo�eczn� a kategoryzacja- mi s� upo�rednione przez zmienne kontekstualne, po pierwsze, aktywizuj�ce to�- samo�� spo�eczn�, a po drugie, zwi�kszaj�ce prawdopodobie�stwo u�ycia okre- �lonych kategorii. Aktywizacja to�samo�ci spo�ecznej a kategoryzacja. Pewne czynniki mog� zwi�kszy� wyrazisto�� przynale�no�ci do okre�lonej kategorii (grupy) i spowo- dowa� zdominowanie to�samo�ci osobistej przez to�samo�� spo�eczn�. W wa- runkach wyrazisto�ci cz�onkostwa kategorialnego wydatnie zwi�ksza si� konfor- mizm wobec norm grupowych, a zachowanie staje si� ukierunkowane celami i potrzebami grupy w wi�kszym stopniu ni� celami w�asnymi. Je�li cele grupy zdefiniujemy jako podtrzymywanie pozytywno�ci grupy oraz utrzymanie kohe- rencji wewn�trzgrupowej i wyrazisto�ci granic My-nie-My, to kategoryzacja spo�eczna mo�e by� adekwatnym instrumentem wspomagaj�cym osi�ganiu ce- l�w grupowych. Dzieje si� tak za spraw� zjawiska akcentuacji i stronniczo�ci wobec grupy w�asnej. Mo�na wi�c oczekiwa� nasilenia si� tendencji do kategoryzacji w warunkach aktywizacji to�samo�ci spo�ecznej. Cechy kategorii a kategoryzacja. Gotowo�� do zastosowania danej katego- rii przez podmiot, inaczej: jej relatywna dost�pno��, wynika z oceny jej u�ytecz- no�ci, na kt�r� sk�ada si� przekonanie, �e kategoria jest relewantna wobec cel�w podmiotu i mo�liwa do potwierdzenia w danych okoliczno�ciach. Je�li cele pod- miotu uto�samiane s� z celami grupy (jak w warunkach zaktywizowania to�sa- mo�ci spo�ecznej), to mo�na przypuszcza�, �e dla faworyzacji grupy w�asnej mo�e mie� znaczenie to, jaka jest pozycja kategorii, wobec kt�rej s� dokonywane por�wnania (na okre�lonych wymiarach s�u��cych do por�wna�). Dost�pno�� kategorii zale�y tak�e od jej percepcyjnej wyrazisto�ci, np. wywo�anej nume- ryczn� dystynktywno�ci�, jak mniejszo�ci etniczne, czy percepcyjnie dost�pnymi 2. Metoda 133 cechami fizycznymi cz�onk�w grupy. Z kolei warunek dopasowania kategorii do bod�c�w wymaga, by kategoryzowanie mog�o reprezentowa� podobie�stwa i r�- �nice mi�dzy bod�cami zgodnie z zasad� metakontrastu. Na przyk�ad, tak� rol� mog�aby pe�ni� kategoryzacja wed�ug kryterium narodowego (Polacy - Niemcy, Polacy - Francuzi) lub religijnego (chrze�cijanie - �ydzi, katolicy - �wiadkowie Jehowy), poniewa� w podzia�ach tego typu przede wszystkim przywo�ywane s� r�nice mi�dzy narodowo�ciami czy grupami religijnymi, jak r�wnie� widocz- nym si� staje to, co spaja grupy wewn�trz, a nieobecne s� zr�nicowania wewn�- trzne. Przyjmuj�c, �e grupy narodowe i religijne s� kategoriami relewantnymi dla podmiotu, kategorie te powinny by� zr�nicowane ze wzgl�du na ich stopie� wy- razisto�ci percepcyjnej, poniewa� silniejszych tendencji kategoryzacyjnych nale- �y oczekiwa� w odniesieniu do obiekt�w bardziej wyrazistych ni� w stosunku do obiekt�w ma�o wyrazistych. Podj�ty zosta� program badawczy maj�cy na celu eksploracj� zale�no�ci mi�- dzy to�samo�ci� spo�eczn� a tendencjami do kategoryzacji spo�ecznej, tj. ustale- nie zwi�zk�w mi�dzy nast�puj�cymi zmiennymi: 1. zmienne niezale�ne: odr�bno�� schematowa OJM, odr�bno�� schema- towa OML i formy My; 2. zmienne modyfikuj�ce: aktywizacja to�samo�ci spo�ecznej i cechy kate- goryzowanych obiekt�w; 3. zmienna zale�na: tendencje do kategoryzacji spo�ecznych. Oczekiwania, jakie zaprezentowano powy�ej, maj� charakter ma�o specyficz- ny. Bardziej precyzyjnie wyartyku�owane hipotezy zostan� przedstawione w dal- szych cz�ciach pracy wraz z materia�em empirycznym pozwalaj�cym na ich we- ryfikacj�. 2. METODA 2.1. Odr�bno�� schemat�w Ja-My-Oni Teoretyczn� podstaw� konceptualizacji odr�bno�ci schematowej jest teoria schemat�w (Fiske i Taylor, 1991), a w szczeg�lno�ci ustalenia Markus (1977) odno�nie do schemat�w Ja