Obrzydzi� sobie nawet wsp�udzia� w rz�dzie (jako minister), �gdzie rozum musi to stawa�, to si� cofa�, to ulega� przed cudz� wzgl�dno�ci�, przed cudzym uprzedzeniem, przed...

Omierzi� sobie w ko�cu i prac� w Towarzystwie, gci/.ic i w�r�d najbardziej niegdy� powa�nych cz�onk�w okaza�y si� ju� jawne �infamisy". Jedyny �r�d 'zacnych koleg�w' filozof prawdziwy, Kanta samego ucze� Kr�-k-wiecki, a przed kilkunastu laty Katon Polski, J.K. S/aniawski, j�� obecnie jako cen-/.or naczelny zad�awia� ca�e �ycie duchowe kraju. �Wszystko �pi pod jego obuchem � pisze ju� w r. 1823 Niemcewicz do Czartoryskiego� ...W stolicy smutno i pusto". Wiele, a� nazbyt wiele, powod�w z�o�y�o sic na schy�ek Towar/.ystwa, przy < /.ym r�wnie nieuniknionych, jak �wczesny los dziejowy narodu i jak ta lala reakcji powszechnej, przed kt�r� nie obroni�y si? pr/i-il rokiem IHto i o wicie wi�ksze, asobniejszc, a wolniejsze narody. Najmniej od przemocy rosyjskiej i n-iikij� rodzlmn /:ilc/.iu-, spot�gowane uomiast rozwojem przemys�u nmirjctno^d' * /vli wl���/M �.ruMiwiii�ii i tcchnir/mi, by�a ostatnim � i to mocnym a^ ' ! ����>. In/ym^/y i technicy mywali cze�� <> latniili In u-i ,kicj i oli.im.-j nym � bez wynagrodzenia) zachowuj� jedynie Roczniki i archiwa Towarzystwa. Zaledwie dwa z tych nazwisk przekaza�y nam po dzi� dzie� imioniska popularne: sprowadzonego przez Staszica wynalazcy machiny tkackiej, kawalera de Girarda, i architekta-ogrodnika Szucha. Gdy na kostniej�cym � pod prezesur� Niemcewicza w�a�nie! � Wydziale Literatury, dygnitarze, duchowni i radcowie stanu oklaskiwali wobec law pustych piln� gorliwo�� autora w sk�adaniu wiersz�w 'wed�ug pana Delilla wzor�w doskona�ych' � na publicznych posiedzeniach Wydzia�u Umiej�tno�ci t�oczy�a si� a� na schodach ta m�odzie�, kt�r� Staszic wzywa� za �ycia tak �arliwie, by si� nie garn�a do urz�d�w i kancelaryj rz�dowych, �tych bezdennych przepa�ci naszej m�odzie�y", ani rwa�a do wojska �przed udoskonaleniem si� w umiej�tno�ciach". �Or� bowiem � wywodzi� � aby by� dzielny, potrzebuje w tera�niejszej sztuce wojennej wiele umiej�tno�ci i nauk... Bez nich odwaga, je�eli nieszcz�liwa, mo�e �ci�gn�� narod�w zatrat�, a na siebie zuchwalstwa nagan�; je�eli szcz�liwa � tylko zjedna s�aw�, lecz nie nada narodowi trwa�o�ci i spokoju... W tych narodach jest moc niez�omna, moc najwi�ksza, kt�re, maj�c na j po wszechnic j rozwini�te w�adze fizyczne i moralne, znaj� najwi�cej sposob�w do u�ycia si� swojej masy i rzeczy swojej ziemi. Tylko z tak� w narodzie umiej�tno�ci� i moc� mo�e kraj stawia� wojsko, a or� zwyci�ski nadawa� b�dzie ludom sta�y wzrost, trwa�o��, pok�j i szcz�liwo��". Nie maj�ca pod�wczas swego o�rodka wiedza wojskowa przy��czy�a si� do tego Wydzia�u Umiej�tno�ci. Jednym z najczynniejszych tu cz�onk�w Towarzystwa i autorem wyg�aszanych w nim rozpraw fachowych by� m�ody kapitan artylerii polnej, J�zef Bem. Do�� tych przypomnie�! Nie o dzieje Towarzystwa idzie tu bowiem, ani o jego schy�ek nieunikniony w warunkach �wczesnych, lecz o ducha najlepszych lat i najlepszych stron tej tradycji, kt�rej �aden przecie nar�d cywilizowany nie da�by sobie zaprzepa�ci^ � aby si�ga� potem wy��cznie po wzory i tradycje obce. Zdo�aj�� o�ywi� j�, odtworzy� wyobra�niom dzisiejszych zw�aszcza czytelnik�w, same tylko wywody, obiekcje i abstrakcje? ...By cieniom tu wywo�anym nada� przede wszystkim cia�o i �ycie, a si�gaj�c z konieczno�ci nieco wstecz, uplastyczni� to nieustanne zaz�bianie si� tw�rczej pracy pokole� i doby� na ostatek spod tego popio�u zapomnie� gor�c� niegdy� �agiew zapa�u i niebywa�ej ofiarno�ci og�u w obronie d�br duchowych narodu � nie widz� tu dla si� innej drogi nad rozpocz�cie rzeczy swojej od wst�pnej opowie�ci o Janie Chrzcicielu nowoczesnej poezji polskiej � o patriarsze naszej prozy powie�ciowej i dramatu a pierwszym niezale�nym 'literacie' polskim � o j�zyka polskiego 'prawodawcy' oraz o obiadach 'rozumnych' u kr�la na zamku i o Towarzystwie Kr�lewskim; o zagrobowym �ywicielu tylu, a� po dzi� dzie�, pokole� ludzi pracy w kraju naszym, a wskrzesicielu nauki i sztuki polskiej. �R�D�A DO WST�PU DO WYW�ASZCZENIA MUZ Kto, zainteresowany dziejami Towarzystwa P[rzyjaci�] N[auk] przez pami�tniki Skarbka, W�jcickiego, Ko�miana, Morawskiego i innych, si�gn��by do jego Rocznik�w, dozna�by niema�ego zawodu. Te 21 tom�w nie ma oczywi�cie nic wsp�lnego z cennymi wydawnictwami tego� Towarzystwa; zawieraj� one jedynie cz�ciowy materia� dawnych rozpraw, dzi� ca�kowicie zwietrza�ych (z wyj�tkiem kilku 'pochwa�' �wie�o zmar�ych poet�w lub pisarzy owej doby). Kontrast to mo�e sprawia, �e z tych zbutwia�ych i martwych kart p�omieniem �ycia i ducha bucha wprost ka�da mowa Staszica. Odszukanie ich b�dzie dosy� mozolne. Jego, na przyk�ad, Zagajenie posiedzenia d. 30 kwietnia 1809 r. znajdujemy (w skr�cie zreszt�) dopiero w tomie IX z roku 1816. Dlaczego tak p�no? B�g raczy wiedzie�. Mo�e sprawia�y to jakie� ogl�dno�ci polityczne w czasach tak zmiennych. � Roczniki tedy s� sk�pym, niewyt�umaczalnym dzi� w uk�adzie i suchym �r�d�em dziej�w Towarzystwa. Pami�tniki natomiast odtwarzaj� u�amkowo jego dzieje raczej zewn�trzne � zawodn� i egotyczn� najcz�ciej pami�ci� starc�w, jako wspominki onych czas�w, spisywali przewa�nie ludzie s�dziwi. Ca�e �ycie wewn�trzne Towarzystwa i jego tre�� istotna zawarte s� w protoko�ach posiedze�, debat, dysput i swar�w, tak nieraz wyrazistych, �e pr/cbiju z nich wprost gest i �ywy akcent ludzi, znanych z portret�w. Archiwa te zawicnij:) dzieje wszystkich zamierze�, tar� wewn�trznych, waha�, pr�b i tryumf�w . l.-konari, wreszcie cenne autografy korespondencji � jednym s�owem �ywy wizerunek Jucha, pracy i plon�w najwybitniejszych w Polsce ludzi pewnego okresu