- Upokorzenie smakuje tak samo w ustach każdego człowieka.
- PrzesBuchanie dokonywaBo si w atmosferze, jaka odtd miaBa towarzyszy wszystkim posiedzeniom - krzyków i oskar|eD rzekomo zauroczonych dziewczt, które tak|e na sali do[wiadcza miaBy diabelskich sztuczek swoich prze[ladowczym Sarah Osborne i Sarah Good twierdziBy stanowczo o swojej niewinno[ci, natomiast Tituba po krótkim zaprzeczaniu nie tylko przyznaBa si do spiskowania z diabBem, ale oskar|yBa o to tak|e pozostaBe kobiety
- Rozalce robi się nie wiadomo dlaczego bardzo smutno i obco, i tęskno do ciemnego, nieprzytulnego pokoju mamy, który nawet nie jest przecież pokojem mamy, bo jest pokojem...
- Obrzydził sobie nawet współudział w rządzie (jako minister), „gdzie rozum musi to stawać, to się cofać, to ulegać przed cudzą względnością, przed cudzym uprzedzeniem, przed...
- Nie ma podstaw, aby sądzić, że skoro istnieje cierpienie, to musi istnieć skłonność do oddawania się cierpieniu czy nawet do czerpania z niego przyjemności...
- W manifeście z 22 lipca 1944 roku określono dopuszczalną wielkość prywatnych gospodarstw rolnych na 50 ha, na terenach przyłączonych do Rzeszy nawet na 100 ha...
- Nie kryjąc swojego pochodzenia, dziecię ludu, chlubiła się niemal ze sieroctwa i urodzenia w ubóstwie, może za często, może za dumnie nawet wspominała o tym przy każdej...
- Lament był tak wielki, że mu zawtórował raz, drugi i trzeci indyk na podwórzu, a nawet Awans, leżący z dala od ganku i zwykle wrażliwy tylko na szczęk łyżek, nożów, widelców,...
- O ile ich przełożeni, oficerowie, zdawali się odczuwać obawę nawet przed skrzypnięciem zawiasów własnych szczęk, o tyle harpunnicy przeżuwali pokarm z takim gustem, że aż się...
- Już to samo wystarcza żeby Rosja wiecznie przeklinała pamięć człowieka, który ściągnął na nią tak okropne nieszczęście w tej wojnie, nawet gdyby nie dopuścił się innych zbrodni...
- Nawet on wiedział, że to porywczość i brak namysłu spo- wodowały śmierć jego ojca, ale gdyby ci przeklęci hradani nie najechali na stada Glanharrow, nie miałoby to żadnego...
Upokorzenie smakuje tak samo w ustach każdego człowieka.
Slawson podkreśla: "Kiedy dziecko staje się przedmiotem walki rodziców, którzy usiłują uzyskać jego uczucia, mogą uformować się u niego intensywne cechy destruktywne. Oprócz silnej uczuciowej ambiwalencji może wytworzyć się u niego uczuciowa nieuczciwość polegająca na wygrywaniu jednego rodzica przez drugiego. Charakter takiego dziecka będzie zawsze rozbity wewnętrznie. To jest jedno ze źródeł bądź psychopatycznego charakteru, bądź reakcji zbliżonych do psychopatycznych" 3. Inny model rozwiązania omawianej sytuacji interpersonalnej stanowi opowiedzenie się za jedną osobą i identyfikacja z nią. Identyfikacja ta pociąga wrogość do drugiego partnera, np. identyfikacja syna z matką walczącą z ojcem będzie wyzwalała u syna negatywną postawę wobec ojca; postawa ta może ulec generalizacji przejawiając się w postaci niechęci do podjęcia w przyszłości roli głowy rodziny; może ona skojarzyć się z przyswojeniem sobie cech kobiecych itp. W stosunkach, jakie nawiązują jednostki neurotyczne ze sobą lub jakie wytwarza jeden z nerwicowych partnerów, występuje wiele zaburzeń: postawy partnerów są 2 J. Dollard, N. R. Miller, Osobowość i psychoterapia, Warszawa 1962, s. 22 i r.. 3 R. Slavson, Child psycholherapy, New York 1952, s. 89. 200 często ambiwalentne, epercepcja i oczekiwania są nieadekwatne, uwzorcowanie utrudnione bądź negatywne, a bilans uczuciowy niekorzystny dla jednego lub oby; partnerów. W związku z ambiwalencją postaw partnerów stosunki międzyludzkie wykazują często tendencję do przekształcenia się w stosunki chwiejne emocjonalnie. W relacjach tych tworzy się pewnego rodzaju dynamiczna, zmienna równowaga; partnerzy dokuczają sobie, by następnie przeprosić się i żyć przez pewien czas w zgodzie. W ich kontaktach da się zaobserwować swoista współpraca w kierunku dokuczania wzajemnego i poprawiania stosunków, gdy osiągną tzw. punkt krytyczny konfliktu. Posługując się pojęciem wyrównania uwzorcowanego można stwierdzić, że w relacjach nerwicowych partnerzy konsumują szersze partie skali dodatniej i ujemnej, a stabilizacja ich postaw występuje na zmianę na poziomie plusów i minusów. W skali postaw istnieją tu więc dwa punkty uwzorcowane. Oczywiście, w relacjach, których istota sprowadza się do pewnego kompromisu typu nerwicowego (partnerzy mogliby rozejść się, lecz zostając w związku godzą się niejako na fluktuację życia uczuciowego i zmienną równowagę), postawy wzajemne partnerów są nie tylko zmienne w sensie czasowym, lecz także ambiwalentne aktualnie. Gdy partnerzy osiągają optimum dobrego współżycia, wówczas postawy ujemne zanikają i odwrotnie (na rysunku 7 partnerzy oznaczeni symbolami X i Y przejawiają w stosunku do siebie ambiwalentne postawy uczuciowe; im postawy te są bardziej dodatnie, tym bardziej zmniejsza się w nich udział wrogości, dynamika wyrównań związana jest ze zmianami proporcji składnika pozytywnego i negatywnego w postawach). Inny typ sprzężeń nerwicowych stanowią relacje upozorowane, w których partnerzy behawioralnie okazują sobie uczucia, życzliwość, dbają o siebie, lecz faktycznie mają względem siebie postawy obojętne bądź nawet żywią represjonowaną wrogość. Na tej zasadzie funkcjonują małżeństwa z rozsądku, łączące partnerów o wyższym poziomie kulturalnym. Zachowują się oni.względem siebie kulturalnie, układnie, eliminują z repertuaru swoich zachowań wszelkie akty niechęci, które mogą odnieść się do osoby przeciwnej. Gdy partnerów przestają łączyć wspólne potrzeby i interesy, wówczas więzi mogą się rozluźnić, a nawet może nastąpić zerwanie kontaktów. Partnerzy uświadamiają sobie nagle, że ich związek emocjonalny jest luźny lub, że są sobie obcy. Zbliżony do powyższego modelu stosunków jest typ relacji, w których partnerzy odczuwają do siebie niechęć, wrogość, niekiedy nie uświadomioną, lecz na zewnątrz przejawiają troskę o partnera, są wobec niego życzliwi, załatwiają jego sprawy itp. "Poza plecami" natomiast szkodzą sobie wzajemnie, obmawiają się, intrygują nawzajem. Istotną cechą tych relacji jest brak szczerej wymiany informacji, postawa zakłamania i obronne zachowanie formatywne. Relacje te wykazują tendencję do przekształcenia w stosunki konfliktowe, wrogie, np. w sytuacji, gdy zachowanie partnera przekroczy wzajemnie tolerowaną normę wrogich zachowań. Mamy tu więc do czynienia z relacjami uwzorowanymi w skali ujemnej, istnieje tu bowiem dopuszczalny limit wzajemnej agresji. Stosunek pasożytniczy charakteryzuje się nadmiernie życzliwą i opiekuńczą postawą partnera, np. matki, a receptywną postawą drugiego. Receptywność współ 201 X POSTAWY WROGIE DODATNIE 0 Y POSTAWY WROGIE DODATNIE Rys 7 0' występuje często z obojętnością uczuciową bądź wrogością. Psychologiczny mechanizm tego typu sprzężeń emocjonalnych polega na silnej zależności partnera pasożytniczego od partnera ofiarującego pomoc. Zależność ta implikuje z jednej strony negatywną samoocenę, a. z drugiej - może być przyczyną frustracji, gdyż nawet najbardziej życzliwy partner nie będzie w stanie spełnić stale wzrastających pragnień pasożyta. Zagrożenia wywołane niską samooceną, jak też doznawane frustracje wyzwalają często wrogość. Jeśli partner ofiarujący opiekę jest mało stanowczy i nie zdolny do reakcji wrogich, może on stać się przedmiotem dotkliwego wyzysku i intensywnej agresji ze strony pasożyta. W tym typie relacji bilans wymiany emocjonalnej jest zdecydowanie ujemny dla partnera wyzyskiwanego, a korzystny dla pasożyta. Stosunek dominacji łączy jednostkę 'silną, o wyższej pozycji społecznej, z jednostką słabą, zależną, niezdolną do przerwania kontaktów i wycofania się z relacji_ Mimo wrogości partnera, jego arbitralności będącej źródłem stałych frustracji osobnik zależny - dręczony często poczuciem mniejszej wartości i odznaczający się pasywnością - pozostaje w stosunku, gdyż alternatywa zmiany sytuacji wydaje się mu jeszcze gorsza. Nierzadko partner zależny odczuwa do agresora wrogość, która ulega stłumieniu i przejawia się w postaci reakcji formatywnych. Osobnik zależny wykazuje niekiedy reakcje regresywne, infantylne; zacho~·uje się submisyjnie, czym pobudza partnera do jeszcze większej agresji i dominacji