W Generalnej Guberni, a tym bardziej na ziemiach wcielonych do Rzeszy, nie istnia�o �adne pole manewru, nawet dla tych, kt�rzy w wielu elementach swego programu ideowego...

Upokorzenie smakuje tak samo w ustach każdego człowieka.

skrajne grupy ONR). Tote� w istocie postawa spo�ecze�stwa polskiego wobec tego okupanta by�a znacznie bardziej jednolita ni� w jakimkolwiek innym podbitym (lub zwasalizowanym) pa�stwie europejskim. Nie oznacza�o to wszak�e, i� wszyscy Polacy "chwycili za bro�" lub uczestniczyli w konspiracji. By�o najzupe�niej naturalne, �e w masie przewa�a�y postawy przystosowawcze, ostro�no�� i strach, a najbardziej rozpowszechnione formy uchylania si� od obowi�zk�w narzucanych przez okupanta mia�y raczej "przyziemne" motywy ekonomiczne i stanowi�y warunek fizycznego przetrwania ni� cele patriotyczne. Ukrywanie zbior�w i inwentarza, wszechobecny czarny rynek, szmugiel, "lipne" zatrudnienie, a tak�e rozpowszechnione kradzie�e - w miejscach pracy czy przewo�onych towar�w - trudno zakwalifikowa� jako akcje sabota�owe, cho� przecie� dzia�a�y na niekorzy�� okupanta. Tak te� przez niego by�y traktowane i znaczna - cho� chyba niemo�liwa dzi� do oszacowania - cz�� aresztowanych, skazanych, wysy�anych do oboz�w koncentracyjnych, a nawet rozstrzeliwanych na miejscu, chwytana by�a na owych "przest�pstwach gospodarczych". Trudno oceni�, czy skala "podziemnego rynku" w Polsce by�a wi�ksza ni� w innych okupowanych krajach. Dzia�a�y one wsz�dzie, tak�e w samej Rzeszy, ich istnienie za� - a przynajmniej osi�gane rozmiary - nie by�oby mo�liwe bez korupcji aparatu okupacyjnego, kt�ra osi�ga�a niezwyk�e rozmiary (co wykorzystywa� zreszt� tak�e ruch oporu). Zar�wno �ycie gospodarcze - jawne, p�legalne i czarnorynkowe - jak i funkcjonowanie na terenie GG lokalnej administracji czy organizacji gospodarczych sprzyja�y wsp�pracy z okupantem, kt�ry w ka�dym przypadku sprawowa� w�adz� zwierzchni�, wprz�gaj�c podporz�dkowane sobie instytucje czy ekonomicznych kontrahent�w w realizacj� w�asnych cel�w. Wsp�praca taka mia�a bardzo szeroki zasi�g, ale nawet je�eli odbywa�a si� bez zgody - tak�e po�rednio wyra�onej - struktur konspiracyjnych, nie musia�a prowadzi� do kolaboracji, czyli czynnego i �wiadomego uczestnictwa w dzia�aniach zmierzaj�cych do zniewolenia spo�ecze�stwa. Granica wszak�e nie by�a ostra i nawet samo przyj�cie niekt�rych stanowisk (np. w�jta) zwi�zanych z wykonywaniem polece� administracyjnych okupanta, takich jak prowadzenie spis�w os�b podlegaj�cych obowi�zkowi pracy czy �ci�ganie obowi�zkowych dostaw, mog�o by� traktowane jako co� wi�cej ni� nieuchronna, a nawet konieczna wsp�praca. Na granicy tej znajdowa�a si� np. policja "granatowa", kt�ra obok obowi�zk�w - mo�na rzec neutralnych - takich jak �apanie z�odziei, uspokajanie awanturuj�cych si� czy dbanie o porz�dek, bra�a udzia� (cho�by tylko asystuj�c) w �apankach, pacyfikacjach czy �ciganiu �yd�w. Cho� w policji spora cz�� funkcjonariuszy wsp�pracowa�a z podziemiem - wedle niekt�rych szacunk�w w 1944 r. co dziesi�ty policjant i co pi�ty oficer - przez og� spo�ecze�stwa policja traktowana by�a w ca�o�ci jako �rodowisko kolaboracyjne. Za "kolaboracj�", cho� poj�cie to w tym przypadku z trudem daje si� zastosowa�, traktowano te� prostytucj� uprawian� z Niemcami, a cz�sto w og�le wszelkie kontakty z okupantem, w tym tak�e takie, kt�re nie wykracza�y poza nagann� mo�e, lecz w istocie dla spo�ecze�stwa niegro�n�, wsp�prac� w obr�bie czarnego rynku i r�nych form spekulacji. Zasi�g tych zjawisk jest praktycznie niemo�liwy do oszacowania. Po�rednio o jego wielko�ci mo�e �wiadczy� fakt, �e kierownictwo konspiracji powo�a�o specjalne Komisje S�dz�ce, kt�re ferowa�y wyroki infamii, nagany, grzywny, a nawet ch�osty. Jak si� wydaje, liczniejsze ni� wyroki wydane przez komisje by�y dzia�ania spontaniczne - od bojkotu, przez pobicie po zastrzelenie. Szczeg�ln� - i jak si� s�dzi bardzo rozpowszechnion� w GG - form� kolaboracji by�o donosicielstwo oraz praca agenturalno-informacyjna na rzecz jednej z licznych formacji okupacyjnych: gestapo, Abwehry, s�u�b bezpiecze�stwa i policji. O zasi�gu sieci agenturalnej nie zdo�ano, jak dot�d, zebra� wystarczaj�co reprezentatywnych informacji, ale W�odzimierz Borodziej szacuje, �e "niemal 1/3 podejrzanych lub aresztowanych trafia�a do kartotek Gestapo przez informacje konfident�w". Znaczna cz�� "wsyp", w tym tak�e w najwy�szych kr�gach konspiracji, spowodowana by�a dzia�alno�ci� tajnych wsp�pracownik�w. Na mocy wyrok�w s�d�w konspiracyjnych od stycznia 1943 r. do czerwca 1944 r. zlikwidowano ok. 2 tys. agent�w i konfident�w. Jednak ten nadzwyczaj niebezpieczny dla konspiracji rodzaj kolaboracji rzadko mia� pod�o�e ideowe czy polityczne. Motywem by� raczej spodziewany zarobek, zapewnienie sobie i bliskim bezpiecze�stwa czy uczucie zemsty. Niezbyt rozpowszechniona by�a jawna kolaboracja przez podejmowanie dzia�alno�ci pot�pianej przez o�rodki konspiracyjne (i zapewne wi�kszo�� spo�ecze�stwa), takiej jak praca w polskoj�zycznej prasie okupacyjnej (m.in. Feliks Burdecki i Jan Emil Skiwski) czy wyst�powanie w filmach lub spektaklach propagandowych (m.in. Bogus�aw Samborski, Igo Sym). I w tych jednak przypadkach - wci�� jeszcze s�abo zbadanych - motywy "ekonomiczne" przewa�a�y chyba nad politycznymi. Pewna cz�� tego typu kolaborant�w rekrutowa�a si� zreszt� spo�r�d volksdeutsch�w, cz�onk�w dawnej mniejszo�ci niemieckiej, kt�rzy lojalno�� narodow� przedk�adali nad - ryzykown� w czasie okupacji - lojalno�� wobec pa�stwa polskiego