- Drogi krewniaku Wicie, wykupi si� od ciebie twoje prawa mennicze...

Upokorzenie smakuje tak samo w ustach każdego człowieka.

To b�dzie nasz� pierwsz� trosk�. W kr�tkim czasie Robert odwali� kawa� roboty. - Widzisz, Filipie, widzisz - m�wi� do swego kandydata - jak nam teraz dopomog�y ma��e�stwa skojarzone przez twego ojca. Powiadaj�, �e obfito�� c�rek to wielki k�opot dla rodziny; ten cz�owiek, wieczny mu odpoczynek, potrafi� celnie si� pos�u�y� wszystkimi twoimi siostrami. - Tak, ale trzeba doko�czy� sp�aty posag�w - odpar� Filip - kilku wyp�acono tylko po �wierci... - Pocz�wszy od drogiej Joanny, mojej ma��onki - przypomnia� Robert d'Artois: - Ale w�wczas b�dziemy mieli Skarb w gar�ci... Trudniejszy do zjednania by� hrabia Flandrii, Ludwik, pan na Crecy i Nevers. On bowiem nie by� szwagrem i ��da� czego� innego ni� w�o�ci czy pieni�dzy. Pragn�� odzyska� swe hrabstwo, sk�d go wyp�dzili poddani. Nale�a�o przyrzec mu wojn�, aby go przekona�. - Ludwiku, kuzynie, odzyskacie Flandri�, i to z broni� w r�ku, uroczy�cie przysi�gamy. Po czym Robert, my�l�c o wszystkim, zn�w pomkn�� do Vincennes, aby wym�c na Karolu IV uzupe�nienie testamentu. Z Karola pozosta� ju� tylko cie� kr�la: wypluwa� resztki p�uc. Mimo �e umiera�, przypomnia� sobie o zamierzonej krucjacie, kt�r� stryj Karol de Valois wbi� mu do g�owy. Zamierzenie to odk�adano z roku na rok; subsydia ko�cielne zu�yto na co innego; a wreszcie Karol de Valois umar�... Czy w trawi�cej go chorobie Karol IV nie powinien widzie� kary za niedotrzymanie obietnicy, nie spe�niony �lub? Krew z p�uc plami�ca prze�cierad�a przypomina�a mu czerwony krzy�, kt�rego nie naszy� by� na sw�j p�aszcz. Tedy w nadziei, i� przeb�aga Niebo i wytarguje cho� krzt� �ycia, kaza� dorzuci� do testamentu sswoj� wol� tycz�c� Ziemi �wi�tej... "moj� intencj� bowiem by�o uda� si� tam za �ycia - dyktowa� - a je�li nie b�dzie mi dane za �ycia, nale�y da� pi��dziesi�t tysi�cy liwr�w na pierwsz� powszechn� wypraw�, jaka ruszy". Nie ��dano ode� tyle ani obci��ania a� tak� hipotek� maj�tno�ci kr�lewskich potrzebnych na bardziej pal�ce cele. Robert si� w�cieka�. Ten p�g��wek Karol a� do ko�ca b�dzie miewa� swe bzdurne zachcianki. Po prostu ode� ��dano, aby zapisa� trzy tysi�ce liwr�w kanclerzowi Janowi de Cherchemont, po tyle� marsza�kowi Janowi de Trye i panu Miles'owi de Noyers, prze�o�onemu Izby Rachunkowej, za wiern� s�u�b� Koronie... i dlatego, �e zasiadali w Radzie Par�w. - A konetabl? - szepn�� konaj�cy kr�l. Robert wzruszy� ramionami. Konetabl mia� siedemdziesi�t osiem lat, by� g�uchy jak pie� i posiada� d�br bez liku. W tym wieku nie rozwija si� ��dza z�ota! Skre�lono konetabla. Natomiast Robert z wielk� uwag� pom�g� Karolowi IV u�o�y� list� wykonawc�w testamentu, lista owa bowiem ustanawia�a jakby kolejno�� pierwsze�stwa w�r�d mo�nych kr�lestwa: na czele Filip de Valois, hrabia Filip d'Evreux, a p�niej on sam, Robert d'Artois, hrabia de Beaumont-le-Roger. Po czym zaj�to si� jednaniem par�w duchownych. Wilhelm de Trye, diuk-arcybiskup Reims, ongi� by� preceptorem Filipa de Valois; a nast�pnie Robert d'Artois kaza� zapisa� w kr�lewskim testamencie na rzecz jego brata, marsza�ka, trzy tysi�ce liwr�w, kt�rymi potrafi� mile zabrz�cze�. Po tej stronie nie b�dzie niezadowolonych. Diuk-arcybiskup Langres od dawna by� pozyskany przez rodzin� Valois; tak�e przywi�zany by� do niej hrabia-biskup Beauvais, Jan de Marigny, najm�odszy �yj�cy brat wielkiego Enguerranda. Dawne zdrady, dawne wyrzuty, wzajemne us�ugi utka�y mocne wi�zy. Pozostali jeszcze biskupi Chalons, Laon i Noyon; ci - by�o wiadomo - murem stan� za Eudoksjuszem Burgundzkim. - Ach! Burgundczyka tobie pozostawiam, Filipie - rozk�adaj�c r�ce zawo�a� Robert d'Artois. - Z nim sobie nie poradz�. Ale po�lubi�e� jego siostr�, musisz mie� na niego jaki� wp�yw. Eudoksjusz w polityce or�em nie by�. Ale przypomina� sobie nauki zmar�ej matki, diuszesy Agnieszki, najm�odszej c�rki Ludwika �wi�tego, i pami�ta�, jak sam za uznanie Filipa D�ugiego uzyska� przy��czenie hrabstwa Burgundii do ksi�stwa Burgundii. Przy tej sposobno�ci po�lubi� o czterna�cie lat ode� m�odsz� wnuczk� Mahaut d'Artois i teraz nie uskar�a� si� na ni�, gdy dojrza�a do ma��e�stwa. Po przybyciu z Dijon pierwsz� spraw�, jak� poruszy�, by�o dziedzictwo Artois; zamkn�� si� z Filipem de Valois. - Oczywi�cie jasne, �e po �mierci Mahaut hrabstwo Artois przypadnie jej c�rce, kr�lowej Joannie Wdowie, a nast�pnie przejdzie na diuszes�, moj� ma��onk�? Bardzo na to nalegam, kuzynie, bo znam pretensje Roberta do Artois; a� nadto je rozg�asza�. Ci wielcy ksi��ta z nie mniejsz� zaciek�o�ci� broni� swych praw do dziedzictwa �wiartek kr�lestwa ni� synowe, gdy k��c� si� o kubki i prze�cierad�a w spadku po biedakach. - Dwukrotnie wydany wyrok przyzna� Artois hrabinie Mahaut - odpowiedzia� Filip de Valois. - Je�li �aden nowy fakt nie wesprze ��da� Roberta, Artois przejdzie na wasz� ma��onk�, bracie. - Nie widzicie �adnych przeszk�d? - Ale� �adnych. Przeto rzetelny Valois, prawy rycerz, bohater turniej�w, da� swym dw�m szwagrom dwie sprzeczne obietnice. Jednak�e uczciwy w swej dwulicowo�ci, powt�rzy� Robertowi d'Artois rozmow� z Eudoksjuszem, a Robert w pe�ni go popar�. - Najwa�niejsze - powiedzia� - to uzyska� g�os Burgundczyka, a ma�o wa�ne, �e wbi� sobie do g�owy prawa, jakich nie ma. Powiedzia�e� mu: nowe fakty? To dobrze, przedstawimy je, bracie, i nie dopuszcz�, by� z�ama� s�owo. Jazda, wszystko idzie jak najlepiej. Pozosta�o tylko czeka� na ostatni� formalno�� - zgon kr�la, pragn�c, aby nast�pi� do�� szybko, podczas gdy ta pi�kna koniunkcja ksi��t zebra�a si� wok� Filipa de Valois. Ostatni syn Kr�la z �elaza odda� ducha w wili� Gromnicznej, a wie�� o �a�obie dworskiej rozesz�a si� po Pary�u nazajutrz rano wraz z zapachem gor�cych nale�nik�w