JAB�KA CZY INDIANIE? 169 Poruszaj�c t� kwesti�, nie zak�ada�em, �e tamtejsze jab�onie nie mog�y zosta� udomowione...

Przypomnijmy sobie jednak, �e w�r�d najwa�niejszych dla sadownictwa gatunk�w uszlachetnionych na terenie Eurazji jab�onie s� jednymi z najtrudniejszych do hodowli. Aby rozpocz�� ich upraw�, trzeba opanowa� trudn� technik� szczepienia. Brak dowod�w na to, by drzewa te uprawiano na du�� skal� nawet na obszarze �yznego P�ksi�yca. W Europie ich hodowl� rozpocz�to dopiero w czasach rozwoju kultury greckiej, a wi�c osiem tysi�cy lat po zapocz�tkowaniu produkcji �ywno�ci w Eurazji. Gdyby post�py Indian w opanowywaniu lub adaptowaniu technik szczepienia by�y podobne, im r�wnie� uda�oby si� udomowi� te gatunki. Nast�pi�oby to oko�o 5500 roku n.e. - osiem tysi�cy lat po tym. Jak oko�o 2500 roku p.n.e. na obszarze Ameryki P�nocnej zapocz�tkowano produkcj� �ywno�ci. Ot� to, �e w czasach prekolonialnych Indianom nie uda�o si� udomowi� Jab�oni, nie by�o spowodowane ani cechami tubylc�w, ani w�a�ciwo�ciami tamtejszych jab�oni. Ani india�scy rolnicy nie r�nili si� biologicznie od Euroazjat�w, ani Jab�onie nie odbiega�y od swych euroazjatyckich krewniak�w. Co wi�cej, cz�� z kupowanych w supermarketach owoc�w (niekt�rzy z czytelnik�w w�a�nie je jedz�) uzyskano niedawno ze skrzy�owania odmian europejskich z ameryka�skimi. Przyczyna niezdolno�ci Indian do udomowienia jab�oni tkwi w sk�adzie ca�ego zestawu dost�pnych im dzikich gatunk�w ro�lin i zwierz�t. Zwi�zane z nim ograniczenie mo�liwo�ci hodowli sta�o si� g��wnym powodem p�nego zapocz�tkowania produkcji �ywno�ci w Ameryce P�nocnej. ROZDZIA� 8 ZEBRY, NIESZCZʌLIWE MA��E�STWA I ZASADA ANNY KARENINY Wszystkie daj�ce si� udomowi� zwierz�ta s� do siebie podobne; ka�de ze zwierz�t niezdatnych do hodowli nie nadaje si� do ob�askawienia na sw�j spos�b. Masz racj�, je�li wydaje Ci si�, �e gdzie� ju� co� podobnego czyta�e�. Wystarczy dokona� kilku drobnych zmian, by otrzyma� s�ynne zdanie rozpoczynaj�ce wspania�� powie�� Lwa To�stoja Anna Karenina: "Wszystkie szcz�liwe rodziny s� do siebie podobne, ka�da nieszcz�liwa rodzina jest nieszcz�liwa na sw�j spos�b".1 Zawarta w nim my�l sprowadza si� do tego, �e aby ma��e�stwo okaza�o si� szcz�liwe, musi by� udane pod wieloma wzgl�dami: atrakcyjno�ci seksualnej partner�w, uzgodnie� finansowych, wychowania dzieci, religii, relacji z krewnymi i wielu innych, r�wnie wa�nych kwestii. Niepowodzenia zwi�zane z kt�r�kolwiek z nich mog� by� przyczyn� rozpadu zwi�zku, nawet je�li jest on udany pod innymi wzgl�dami. Rozszerzenie tej zasady pomaga nam zrozumie� nie tylko ma��e�sk� sfer� �ycia. �r�de� ka�dego sukcesu najcz�ciej dopatrujemy si� w najprostszych, Jednostkowych przyczynach. 1 Lew To�stoj: Anna Karenina. Tom I. Prze�o�y�a Kazimiera I��akowicz�wna. �wiat Ksi��ki, Warszawa 1994, s. 6 (przyp. t�um.). STRZELBY, ZARAZKI, MASZYNY . 171 Odniesienie go wymaga jednak przede wszystkim unikni�cia wielu potencjalnych przyczyn pora�ki. Zasada Anny Kareniny pozwala wyja�ni� pewn� osobliwo�� zwi�zan� z procesem udo-mawlania zwierz�t, maj�c� bardzo powa�ne konsekwencje dla historii ludzko�ci - a mianowicie, �e nie ob�askawiono na poz�r podatnych na oswojenie gatunk�w, takich jak zebry i pe-kari. Zasada ta wyja�nia r�wnie�, dlaczego �ywy inwentarz pochodzi niemal wy��cznie z Eurazji. Poprzednie dwa rozdzia�y po�wi�cili�my dyskusji nad przyczynami nieudomowienia niekt�rych, wydawa�oby si� przydatnych gatunk�w ro�lin. Nadszed� czas, by zastanowi� si� nad t� kwesti� w odniesieniu do zwierz�t. Nasze poprzednie pytanie o jab�ka i Indian nale�a�oby sformu�owa� nast�puj�co: Zebry czy Afrykanie? W rozdziale trzecim przypomnieli�my sobie. Jak wa�n� rol� w �yciu spo�ecze�stw odegra�y zwierz�ta domowe. Dostarcza�y one hodowcom mi�sa, mleka i jego przetwor�w, nawozu, sk�r oraz we�ny. Ponadto umo�liwi�y transport l�dowy, pe�ni�y funkcj� pojazd�w wojskowych, a tak�e by�y �r�d�em zjadliwych zarazk�w, kt�re u�mierca�y nieodpornych na nie ludzi. Rzecz jasna, niewielkie domowe ptaki, ssaki i owady r�wnie� okaza�y si� po�yteczne dla cz�owieka. Wiele ptak�w udomowiono z my�l� o otrzymaniu mi�sa, jaj i pi�r. Hodowl� kur rozpocz�to w Chinach, rozmaitych odmian kaczek i g�si - w Eurazji, indyki pochodz� z Ameryki �rodkowej, perliczki - z Afryki, kaczki pi�mowe za� - z Ameryki Po�udniowej. Psy otrzymano na obszarze Eurazji i Ameryki P�nocnej w wyniku udomowienia wilk�w. Zwierz�t tych u�ywano do polowa�, str�owania, a w niekt�rych spo�eczno�ciach ich mi�so s�u�y�o za pokarm. Z gryzoni i innych ma�ych ssak�w, kt�re podda�y si� domesty-kacji, nale�y wymieni� hodowane dla mi�sa kr�liki europejskie, pochodz�ce z And�w �winki morskie, wielkoszczury z Afryki Zachodniej, a prawdopodobnie tak�e huti� - gryzonia pochodz�cego z wysp karaibskich. Udomowionych w Europie fretek u�ywano do polowa� na kr�liki, koty za� oswojono w p�nocnej Afryce i po�udniowo-zachodniej Azji, by za ich pomoc� zwalcza� gryzonie. Dopiero w XIX i XX wieku zacz�to hodowa� inne ma�e ssaki, w tym lisy, norki i szynszyle, z kt�rych 172 . STRZELBY, ZARAZKI, MASZYNY uzyskiwano futra. Do�� niedawno udomowiono te� chomiki, kt�re trzyma si� w domach dla przyjemno�ci. Domestykacji poddano r�wnie� kilka gatunk�w owad�w, na przyk�ad eur- � azjatyck� pszczo�� miodn� i pochodz�cego z Chin jedwabnika. Jak wida�, wiele ma�ych zwierz�t dostarcza�o po�ywienia i ciep�ych okry�