n

e. Takie królewskie miasta planc;~ano, rzecz jasna, z myœl¹ o potrzebach wojskowych. Innym przyk³adem tego ;fest L·~;rszarrukin (Chorsabad), które Sargon II zaplanowa³ i zbudowa³ na dawnym terenie ma³ej wioski jako now¹ stolicê kraju. Miasta takie m¿a³5~ wielkie, doskonale wybrukowane arterie wylotowe, tak by mozrl;,, dci~rze s³u¿yæ wyruszaj¹cej w pole armii króle~~,skiej. W Nimrud odl~.coano tak¹ drogê. O innej wspomina Sanherib, gdy ·w zwi¹zku z zaplanow;~r ¹ przebudow¹ Niniwy powiada, ¿e ktokolu,ieh uszl~odzi drogê królcwsi~,4, ,bêdzie wbity na pal. W miastach ass- ryjsi~¿ch troskliw¹ opiek¹ ot:~czano tak¿e ).romunikacjê rzeczn¹. Ninorud, jalc œwiadcz¹ wykopalisl~u, posiada³o cvielkie, oko³o dz¿esiêciu metrów g³êbokie, murowane nabrze¿<., skl~ud~,j¹ce s¿ê z ciosanych bloków kamiennych objêtoœci jednego metra szeœciennego lub wiêcej. Zaopatrzenie staro¿ytnych miast w wodê zawsze stanowi³o wielk¹ trc~skê w³adców; dba³oœæ o nie uwa¿ana by³a za jedn¹ z wielkich zas³ug Ezechiasza (~r Ksiêga Królewska, XX, 20). W Babilonii problem ten nastre¿cza³ niewiele trudnoœci. Natomiast w Asyr¿i wyrc~aga³ on wiekszych v~~ysiil~óvs·, gdy¿ poziom wód Tygrysu jest zarówno bardziej zmienny ni¿ poz:aorr~ t:vód Eufrat:u, jak i ni¿szy w stosunku do przyleg³ych terenów, wsk~ ~tel. czego przez wiêksz¹ czêœæ roku wykorzystanie tej rzeki do celów irygacyjnych b;~³o tutaj trudn¿ejsze. Sanherib dok³ada³ ogromnych starar~, b,v dc:prow-adziæ wodê de Niniwy dla zraszania za³o¿onych przez sieknie sacrów i parków; w tym celu przekopa³ dziesiêciokilometrowy kt na.', w jednym miejscu doprowadzaj¹c wodê akweduktem d³ugoœci trzystu metruw. Ca³a budowa sk³ada³a siê z oko³o dwóch milionów kamieni, wa¿¹c;~ch æwieræ tony ka¿dy. W korycie rzeki, przez któr¹ akwedukt trzeba by³o przerzuciæ, u³o¿ono warstwê nieciosanych g³azów, a na nich zbudowano M8 Wj,SOk(~ŒCl rZelil kamienne pod³o¿e, z którego wyrasta³o szeœæ filarów, podtrzymuj¹cych ³uki akweduktu tam, gdzie rozpina³ s¿ê on nad rzek¹; v=N iêksz¹ czêœæ trzystumetrowego akweduktu wrniesiono oczywiœcie na l¹dzie sta³ym. Górn¹ czêœæ samego akweduktu stanowi³ murowany przewód szerokoœci 22 metrów, starannie wyprofilowany dla zapewnienia równomiernego spadu, o poboczach umocnionych skarp¹. Wy¿ej wspominaliœmy ju.¿ o podobnej inwestycji dla doprowadzenia wody do Arbailu. 166 Wielkoœæ i upadek F3abilanii V~ Kalchu by³o wiele studni o g³êbokoœci do trzydziestu metrów, !~óre zapewnia³y zaopatrzenie miasta w wodê na v~ypadek oblê¿enia; jai: siê okaza³o, jedna z tych studni (odkopana w 195? roku) dawa³a jeszcze bano 25 000 Litrów wody dziennie. W tej samej studni znaleziono drew·ai;ne ko³o wielokr¹¿ka, z wyraŸnie widocznymi œladami zu¿ycia, pozo~.tawionymi przez linê; znaleziono tak¿e kilhadz¿esi¹t garów, po czêœci z za.chowanymi jeszcze resztkami niegdyœ owiniêtego wokó³ nich sznura; kiedyœ musia³y one stanow¿æ czêœæ nie koñcz¹cego siê ³añcucha naczyñ, ~któLe wprawiano w ruch za pomoc¹ kolowrotu w celu czerpania wody ze stadni. ~anherib dumnie wspomina o urz¹dzeniu tego samego rodzaju, gdy w zwi¹zku z odbudow¹ swej stol¿cy, Niniwy, powiada: ALy codziennie czerpaæ wodê, kaza³em wykonaæ sznury, liny z br¹zu i ³ari- cu~·hy z l~r~zu i umieœciæ nad studniami belki i poprzeczki zamiast s³upów. uBI6R W ci¹gu dwóch i pó³ tysi¹cleci, ad 3000 do 500 roku p.n.e., ubiór uega³ znacznym zmianom. Tkaniny z pewnoœci¹ znano ju¿ od trzeciego tysi¹clecia, nim zaœ wesz³y one w powszechne u¿ycie, noszono skóry zwierzêce i owcze runo; ubiór Sumerów, przedstawiany na zabytkach sztuki. wykonany by³, jak siê wydaje, ze skór owczych lub kozich. Trzeba jednak pamiêtaæ, ¿e sztuka staro¿ytna by³a przeznaczona dla bogów, a nie dla galerii sztuki, i ¿e wskutek tego przedstawia³a g³ównie sceny zwi¹zane z kultem, a nie ze wspó³czesnym ¿yciem codziennym. Niektóre dane wskazuj¹ na to, ¿e w okresie protoliterackim mieszkañcy po³udniowego Iraku codzienne swe prace w polu wykonyvali nago. Poœrednio potwierdza to tak¿e fakt, ¿e (poczynaj¹c od okresu wczesnodynastycznego) niekiedy przedstawia siê ensi klêcz¹cego nago przed bogiem. Nagoœæ ta byæ mo¿e stanowi odzwierciedlenie obyczajów, które panowa³y wœród Sumerów kilka stuleci przedtem. Konserwatyzm religijny sprawia, ¿e celebruj¹cy obrzêdy kultowe kap³an rzadko kiedy albo i nigdy nie nosi³ ubioru odpowiadaj¹cego aktualnej modzie; przypuszczalnie odnosi siê to do sumeryjskich funkcjonariuszy kultu w tej samej mierze, co do duchownych naszych czasów. Z wszystkich wizerunków i p³askorzeŸb, gdzie przedstawione s¹ tkaniny, v~~ynika jasno, ¿e w okresie sumeryjskim noszony powszechnie strój stanowi³a szczególnego rodzaju spódniczka