W nim dochodzi do g�osu skomplikowana gra polityczna...

Upokorzenie smakuje tak samo w ustach każdego człowieka.

Zawierane w drodze kom- promis�w sojusze polityczne wybranych partii rzutuj� na tre�� stanowionego prawa. Jest ono wyrazem kompromisu, kt�ry dochodzi do g�osu mi�dzy cz�ci� reprezentant�w spo�ecze�stwa. Natomiast w nowoczesnych pa�stwach autorytarnych prawo stanowi grupa, kt�rej uda�o si� zdominowa� dane spo�ecze�stwo i narzuci� mu swoj� w�asn� ideologi�; w pa�stwach autorytarnych wyznaniowych, religia staje si� ideologi�. Wola wodza rozstrzygaj�ca ostatecznie wszelkie kwestie w ustrojach autorytarnych, nadaje prawu znaczenie mniejsze ni� w ustrojach demokratycznych, w kt�rych niejako rz�dy sprawuje ustawa. Mam tu na my�li - zgodnie z tytu�em - sytuacj� prawn� na kontynencie europejskim. Nie jest s�uszne spotykane niejednokrotnie w literaturze naukowej stwierdzenie o rzekomym pozytywizmie prawnym, cechuj�cym III Rzesz�. Trzeba te� podkre�li�, �e koncepcja pa�stwa praworz�dnego dochodzi w pe�ni do g�osu w pa�stwach demokratycznych. By�a ju� mowa o tym, �e w pa�stwach autorytarnych dominuje okre�lona ideologia i ma ona charakter powszechnie obowi�zuj�cy obywateli. Przeciwnicy owej pa�stwowej ideologii staj� si� obywatelami drugiej kategorii. I maj� powa�ne trudno�ci z publicznym wyra�aniem swoich pogl�d�w. �yj� niejako w podziemiu. Je�li pa�stwo autorytarne cechuje monizm �wiatopogl�dowy, to bywa nazywane mianem totalitarnego. I w�a�nie �w monizm, dzia�aj�c przymuszaj�co, odgrywa rol� jednocz�c� spo�ecze�stwo. Pluralizm �wiatopogl�dowy znamionuj�cy ustroje demokratyczne - wyra�aj�ce si� w formie na przyk�ad monarchii, czy republiki - wymaga silnego prawa, kt�re zespala zr�nicowane spo�ecze�stwo. Nie mo�e by� mowy o nihilizmie prawnym w krajach demokratycznych, bowiem pe�ni ono rol� nad- rz�dn�. Nihilizm prawny by� wyrazisty w Rosji po rewolucji, w teorii marksistowskiej przewiduj�cej w przysz�o�ci zmierzch prawa. W praktyce �ycia porewolucyjnego zast�powano prawo "socjalistyczn� �wiadomo�ci� prawn�". W�dz w pa�stwach totalitarnych, a wi�c odznaczaj�cych si� monizmem �wiatopogl�dowym, zajmuje hierarchiczne miejsce wy�sze ni� prawo pozytywne. Teoretycznie, w pa�stwach demokratycznych, czyli odznaczaj�cych si� pluralizmem �wiatopogl�dowym, wszyscy obywatele bez wyj�tku, w��cznie ze sprawuj�cymi w�adz�, mog� dzia�a� tylko i wy��cznie w granicach prawa. A wi�c wszechw�adza pa�stwa w stosunku do jednostek w pa�stwach totalitarnych ust�puje miejsca w pa�stwach demokratycznych wszechw�adzy prawa. Przy czym prawo w pa�stwie demokratycznym nie charakteryzuje si� wzmo�on� penalizacj�, kt�ra ma miejsce w krajach autorytarnych. Nie kontroluje ono wszystkich dziedzin �ycia zbiorowego i jednostkowego. Prawo w krajach demokratycznych powinno mie� charakter stabilny, a jego tre�� powinna by� wolna od zwi�zku z okre�lonymi programami politycznymi i �wiatopogl�dowymi. ' B��dne by�oby twierdzenie o skrajnym konformizmie i oportunizmie obywateli �yj�cych w ustroju autorytarnym. Te postawy s� cz�ste, bowiem cz�owiek z natury swej sk�onny jest do wygodnictwa i cechuje go brak odwagi cywilnej, jak r�wnie� ch�� unikni�cia odpowiedzialno�ci. Formowanie charakteru i zwi�zane z tym formowanie w sobie odwagi cywilnej oraz przywi�zania do idea��w �wiata wy�szego ni� �wiat warto�ci materialnych - przychodzi stopniowo o ile w og�le dany obywatel podejmuje wysi�ek rozwoju w�asnych cech indywidualnych. Niepodobna nie bra� pod uwag�, �e w pa�stwach autorytarnych znaczna cz�� obywateli jest zafascynowana panuj�c� ideologi� w pa�stwie w spos�b ca�kowicie szczery. Na tej drodze nast�puje zreszt� uwolnienie od poczucia odpowiedzialno�ci za w�asne �ycie. W pa�stwach demokratycznych wolno�� prawnie zagwarantowana obywatelom zmusza teoretycznie do podejmowania odpowiedzialno�ci za w�asne �ycia w rozmaitych aspektach, a w tym r�wnie� w dziedzinie wybor�w politycznych. W rzeczywisto�ci jednak ch�� scedowania na kogo� czy na co� w�asnej odpowiedzialno�ci sprawia, �e jednostki r�wnie �atwo i ch�tnie - co w ustroju autorytarnym - poddaj� si� wp�ywom ideologii g�oszonych przez kt�r�� z partii. Konformizm i oportunizm cechuj�cy tych, kt�rzy nie podejmuj� wysi�k�w pracy nad sob�, sprawia, �e wi�kszo�� ch�tnie ulega wp�ywom tej partii politycznej, kt�ra jest zgodna z przewa�aj�c� obyczajowo�ci� w danej spo�eczno�ci. Kr�gi jednostek indyferentnych s� liczebniejsze ni� w ustrojach autorytarnych. � 8. Pok�j jako cel prawa Literatura: I. Kant, Metafizyczne elementy teorii prawa, prze�o�y� Cz. Tarnog�rski, w: M. Szyszkowska, U �r�de� wsp�czesnej filozofii prawa i filozofii cz�owieka, Warszawa 1972, s. 171-210;1. Kant, Wieczny pok�j, Warszawa 1924; N. Wa�kiewicz, Rozw�j chrze�cia�skiej koncepcji pokoju, w: Colloduium Salatuis, Wroc�aw 1972, s. 312. Zdaniem Seneki wszystkie sprawy mi�dzy pa�stwami powinny by� rozstrzygane przy pomocy �rodk�w pokojowych. Pok�j jest zgodny z natur�; zwierz�ta nie znaj� wojny. Wojna jest nieracjonalna. Wi��e si� z chaosem. Nie przyczynia si� do rozwi�zywania problem�w i nikomu nie przynosi po�ytku. Najcz�ciej w czasie trwania wojny zacieraj� si� przyczyny wybuchu konfliktu. A konflikt nie ma w�a�ciwie kresu. Seneka zwraca uwag� na to, �e warunki zawieszenia wojny dyktuje zwyci�zca, co stanowi przyczyn� nowego konfliktu. Seneka wi��e wojn� z ekspansywno�ci� cz�owieka, chciwo�ci�. Wojna jest niebezpieczna nie tylko dla jednostek, ale i dla gatunku ludzkiego. Kompromituje przyjmowane deklaratywnie warto�ci moralne. Dochodzi do nast�puj�cego absurdu. Karalne jest morderstwo, a jednocze�nie w czasie wojen niszczone s� bezkarnie narody lub przynajmniej wiele jednostek tworz�cych je. Seneka uwyra�nia, �e zbrodnie, za kt�re jest si� poci�gni�tym do odpowiedzialno�ci prawnej, pochwalamy w czasie wojny o ile dokonywane s� przez ludzi ubranych w mundury