Mimo to pierwotna niech�� cz�onk�w Towarzystwa do Lelewela z biegiem lat os�ab�a i coraz cz�ciej uczony spotyka� si� z ich strony z dowodami prawdziwego uznania...

Upokorzenie smakuje tak samo w ustach każdego człowieka.

Sam Lelewel bywa� cz�sto krytyczny, nawet sarkastyczny w stosunku do swych koleg�w z Towarzystwa, jednak p�niej, na emigracji, wracaj�c my�l� do tego okresu wysoko ceni� sobie lata warszawskie. IV. MI�DZY S�OWIANOFILSTWEM A PANSLAWIZMEM � IGNACY BENEDYKT RAKOWIECKI JAKO HISTORYK S�OWIA�SZCZYZNY Je�li romantyzm w 'Og�le, jako kierunek, kt�rego zaplecze filozoficzne stanowi� w rozumieniu procesu historycznego, cechowa�a sk�onno�� do konstruowania r�norakich utopii przeciwstawiaj�cych si� znienawidzonej wsp�czesno�ci, to dla romantyzmu polskiego utopia s�owia�ska b�dzie jedn� z najbardziej charakterystycznych. W niej jak w soczewce zbiegn� si�. marzenia romantyk�w o r�nych sposobach zmiany �wiata, o przywr�ceniu �z�otego wieku" ludzko�ci, kt�rego najwy�szym wcieleniem w przesz�o�ci by�a w�a�nie � w mniemaniu wsp�czesnych ideolog�w � staro�ytna S�owia�szczyzna '. �Utopia s�owia�ska", z jak� spotykamy si� na kartach naszej literatury w dobie romantyzmu, mia�a swoj� dawniejsz� genealogi�. Przypomnijmy �s�owiano-fil�w" doby O�wiecenia ze Stanis�awem Trembeckim na czele 2, cofaj�c si� za� dalej w g��b wiek�w mogliby�my poszukiwa� jej antenat�w w polonocentrycznym sarmatyzmie, a jeszcze dalej w slawizmie polskiego �redniowiecza 3. Wspominam o tym wszystkim nie dlatego, bym chcia� traktowa� tu o wszystkich tych zagadnieniach. Nie o to mi chodzi. Nie czuj� si� kompe- 1 M. Janion, Uwagi o polskim s�owianofilstwie, �Kwartalnik Instytutu Polsko-Radzieckiego", t. l, 1952, nr l, s. 38. 2 E. Woroniecki, Stanis�aw Trembecki jako s�owianofil, �Biblioteka Warszawska", 1913, t. l, s. 263 - 299, 466 - 492; J. Ma�lanka, S�owia�skie mity historyczne w literaturze polskiego O�wiecenia, Wroc�aw - Warszawa - Krak�w 1968. 3 A. F. Grabski, Poczucie jedno�ci s�owia�skiej a �wiadomo�� narodowa w Polsce �redniowiecznej, �Z Polskich Studi�w Sla-wistycznych", Seria 3, Historia, Warszawa 1968, s. 79 - 89. 146 tentny, aby zaadaptowa� twierdzenie A. Koyre o tym, �e �ca�a historia �ycia umys�owego w Rosji nowo�ytnej rozwija si� pod przemo�nym wp�ywem jednego zjawiska: kontaktu i opozycji mi�dzy Rosj� a Zachodem" 4, do dziej�w kultury polskiej w og�lno�ci. Ograniczaj�c si� do obszaru historii historiografii mniemam jednak, �e w dziejopisarstwie polskim mo�na stosunkowo �atwo wy�ledzi� przewijanie si� dw�ch konkuruj�cych ze sob� postaw w stosunku do przesz�o�ci narodowej. Jedn� z nich jest postawa okcydentalistyczna, upatruj�ca skal� oceny w stosunkach zachodnioeuropejskich, drug� nazwaliby�my s�owianofilsk�, akcentuj�c� rodzimo�� urz�dze� polskich i s�owia�skich, i ich w�asne, swoiste warto�ci. Jedna i druga maj� sw� star� metryk�, obie mog� si� poszczyci� powa�nymi osi�gni�ciami i powa�nymi niedomaganiami � bo przecie� trudno ca�o�� dziej�w polskiej my�li historycznej wt�oczy� w ten dychotomiczny schemat, kt�ry nie mo�e wyczerpa� ich bogatej tre�ci. Historyk nie dzia�a w spo�ecznej i politycznej pr�ni, historyk historiografii stara si� nie traci� z oczu stwier-dzalnych �r�d�owo politycznych implikacji postaw s�owianofilskich w Polsce po upadku Rzeczypospolitej. S�owianofilstwo cz�onk�w Towarzystwa Warszawskiego Przyjaci� Nauk, kt�re tak jaskrawi� przewija si� w licznych wyst�pieniach Stanis�awa Staszica, Adama Pra�mowskiego, Walentego Skoroch�d-Majew-skiego, Edwarda Czarneckiego, Krzysztofa Wiesio�ow-skiego i tylu innych, zw�aszcza po Kongresie Wiede�skim, wi�za�o si� bez w�tpienia z okre�lon� orientacj� polityczn� � z orientacj� na Rosj� 5. Podobnie by�o te� 4 A. Walicki, Osobowo�� a historia, Warszawa 1959, s. 9. 5 E. Ko�odziejczyk, S�owianofilstwo Warszawskiego Towarzystwa Przyjaci� Nauk (1800 - 1832), ��wiat S�owia�ski", 1909, t. 2, s. 201 - 214; R. Piotrowska, Pocz�tki zainteresowa� prze- 10* 147 i z innymi s�owianofilami, r�ne za� by�o to, o jak� Rosj� mog�o im chodzi� � t� Miko�aj�w i Aleksandr�w, czy te� now�, tak�, o kt�rej marzyli Hercen, Ogariow czy Bakunin... Kto� powie: przecie� to wszystko kolosalne uproszczenie. I racja, czym�e jednak, jak nie uproszczeniami, s� takie historyczne uog�lnienia? S� to jednak uproszczenia uzasadnione. Ignacy Benedykt Rakowiecki, bohater niniejszego szkicu, urodzony w grudniu 1783 r. w Berdyczowie na Wo�yniu, wywodzi� si� z drobnej szlacheckiej rodziny unickiej, nie posiadaj�cej ju� w�asnej ziemi. Jego ojciec Teodor pochodzi� z Rohaty�skiego: by� architektem, rytownikiem i malarzem; matka jego Marianna by�a z domu Milanowska 6. Niewiele wiemy o Teodorze Ra- sz�o�ci� S�owian w�r�d cz�onk�w Warszawskiego Towarzystwa Przyjaci� Nauk, �Z Polskich Studi�w Slawistycznych", Seria 3, Historia, Warszawa 1968, s. 113 - 120. O nurcie s�owianofilskim por. tak�e A. A. Formozow, Oczerki po istorii russkoj archeologii, Moskwa 1961, s. 57 nn., gdzie nowe rzeczy o Chodakow-skim; L. A. Ma�asz-Aksamitowa, Do�enga-Chodakowskij (Adam Czarnockij) i jego nasledije, �Lud", t. 51, 1967, s. 123 - 163; tej�e, Pionier s�awianskoj folk�oristiki Z. J. Do�enga-Choda-kowskij, Kijew 1967, s