19 lutego 1939 r...

podpisano w Moskwie pierwszy traktat handlowy z ZSRR. Zawiera³ on protokó³ dodatkowy, porozumienie w sprawie clearingu oraz protokó³ koñcowy. Uk³ad zosta³ ratyfikowany przez Sejm w maju 1939 r. O zawarciu traktatu zadecydowa³y wzglêdy natury politycznej. W 1910 r. eksport z Królestwa do cesarstwa wyniós³ 515 mln rubli, tj. oko³o 390 mln dolarów USA. W najlepszym dla handlu z ZSRR 1930 r. eksport wyniós³ oko³o 14 mln dolarów, co stanowi³o zaledwie 3,7% kwoty sprzed I wojny œwiatowej. Przyczyny tego drastycznego spadku polskiego eksportu na rynki wschodnie wynika³y z monopolizacji handlu zagranicznego w ZSRR oraz polityki "socjalistycznej industrializacji" rozpoczêtej w 1928 r. Czynniki te spowodowa³y, ¿e tradycyjne rynki zbytu polskiego przemys³u 43 Szerzej na ten temat: Cz. Bobrowski, Wspomnienia ze stulecia, Lublin 1985, s. 57-70. 44 Tam¿e, s. 154. 45 Zob. S. £opatniuk, Polsko-radzieckie stosunki gospodarcze 1921-1939, Warszawa 1987, s. 122. 316 Rzeczpospolita w latach 1918-1939 w³ókienniczego, metalowego, konfekcyjnego i spo¿ywczego w by³ych zachodnich guberniach Rosji przesta³y odgrywaæ jak¹kolwiek rolê. Dla Drugiej Rzeczypospolitej rynek ZSRR mia³ podobnie znikome znaczenie, jak dla Rzeczypospolitej w XVI w. rynek Wielkiego Ksiêstwa Moskiewskiego. 8.8 Banki emisyjne i polityka pieniê¿na. Kredyt. Ubezpieczenia 8.8.1 Banki emisyjne i pieni¹dz Marka polska. Inflacja. Pocz¹tkowo na ziemiach by³ego zaboru pruskiego znajdowa³y siê nadal w obiegu marki niemieckie, w Galicji - austriackie korony, w by³ym zaborze rosyjskim - ruble, a w Królestwie - marki polskie46. Ju¿ 11 listopada 1918 r. Polska Krajowa Kasa Po¿yczkowa (PKKP) zosta³a podporz¹dkowana pañstwu polskiemu. 24 listopada Stanis³aw Karpiñski, przewodnicz¹cy zarz¹du PKKP, zosta³ zatwierdzony na dotychczasowym stanowisku przez Radê Ministrów. Dekret Naczelnika Pañstwa z 7 grudnia 1918 r. uznawa³ PKKP za jedyn¹ instytucjê emisyjn¹ "zanim na mocy uchwa³y sejmowej nie pozostanie powo³any do ¿ycia Bank Polski". Artyku³ 12 dekretu zawiera³ stwierdzenie, ¿e Kasa mo¿e udzielaæ szeœciomiesiêcznych po¿yczek skarbowi pañstwa na zasadzie uchwa³y sejmowej. Dekret przewidywa³, ¿e emisja pieni¹dza nie mo¿e przekraczaæ bez takiej uchwa³y 500 mln marek polskich rocznie. Ju¿ pierwsza ustawa Sejmu z 7 lutego 1919 r. pozwala³a na zwiêkszenie emisji o 250 mln. Marki drukowano pocz¹tkowo w drukarni wiêzienia mokotowskiego, a nastêpnie w prywatnych drukarniach warszawskich. Papieru na bilety dostarcza³y zak³ady w Je-ziornie. Wobec ma³ej wydajnoœci drukarni warszawskich druk przekazano wytwórni Banku Austriacko-Wêgierskiego w Wiedniu, która dostarcza³a bilety a¿ do 1922 r. Choæ na mocy dekretu z 7 grudnia 1918 r. marka polska sta³a siê przymusowym œrodkiem p³atniczym na obszarze ca³ego pañstwa polskiego, wielowalutowoœæ wystêpowa³a jeszcze do 1920 r. W 1919 r. og³oszono zakaz przywozu do Polski banknotów emitowanych przez pañstwa zaborcze, wycofanych tam, a znajduj¹cych siê jeszcze w obiegu w Polsce. Korony austriackie pocz¹tkowo stemplowano, ale z uwagi na ³atwoœæ fa³szowania zaniechano tego. 24 grudnia 1919 r. Sejm przyj¹³ ustawê o wymianie w by³ym zaborze austriackim koron na marki polskie wed³ug kursu 100 koron = 70 marek polskich. Na wymianê po- 46 Ponadto znajdowa³y siê w obiegu w mniejszej iloœci niemieckie ruble papierowe Banku Wschodniego, ¿elazne monety kopiejkowe i tzw. marki wschodnie, a we wschodniej Galicji ukraiñskie hrywny i karbowañce. Zob. J.A. Szwagrzyk, Pieni¹dz na ziemiach polskich X-XX w., Wroc³aw 1990, s. 287. Banki emisyjne i polityka pieniê¿na. Kredyt. Ubezpieczenia 317 zostawiono miesi¹c. Marki niemieckie wycofano z obiegu w Wielkopolsce i na Pomorzu w 1920 r., wymieniaj¹c je bez ograniczeñ w relacji 1:1. W tym samym roku wycofano z terytorium Rzeczypospolitej rosyjskie ruble carskie, wymieniaj¹c je w przeliczeniu 100 rubli = 216 marek polskich. Na obszarach plebiscytowych polsko-niemieckich i polsko-czechos³owackich sytuacja przedstawia³a siê nieco odmiennie. W polskiej czêœci Œl¹ska Cieszyñskiego wymiany koron na marki polskie dokonywa³a Miêdzynarodowa Komisja Plebiscytowa. Konwencja polsko-niemiecka zawarta w 1922 r. (konwencja genewska) stanowi³a, ¿e marka niemiecka ma byæ w polskiej czêœci Górnego Œl¹ska wy³¹cznym œrodkiem p³atniczym do 1937 r. ¯ycie spowodowa³o odejœcie od konwencji. W 1922 r. tempo inflacji w Niemczech by³o szybsze ni¿ w Polsce, co zachêci³o ludnoœæ do pos³ugiwania siê mark¹ polsk¹, a nie niemieck¹. Opieraj¹c siê na stanie rzeczywistym, w grudniu 1922 r. rz¹d polski wyda³ rozporz¹dzenie o wycofaniu z obiegu w województwie œl¹skim zdeprecjonowanej marki niemieckiej do l listopada 1923 r. Po wprowadzeniu marki polskiej na obszar œrodkowej Litwy (okrêg wileñski), pod koniec 1923 r. sta³a siê ona walut¹ obowi¹zuj¹c¹ na ca³ym obszarze pañstwa. Próby wprowadzenia marki polskiej do obiegu Wolnego Miasta Gdañska nie powiod³y siê. Bank von Danzing od 1924 r. emitowa³ w³asn¹ walutê - guldena gdañskiego opartego na systemie dewizowo-z³otym (z przewag¹ rezerwy brytyjskiego funta; l funt szterling = 25 guldenów). Proces wymiany ró¿norakich biletów na markê polsk¹ spowodowa³ wzrost emisji i obiegu marki. Wed³ug szacunków na obieg o równowartoœci oko³o 8 mld marek polskich, tj