Jest to sygna� kolejnej fazy, jak� przechodz� zazwyczaj ruchy spo�eczne, a mianowicie krystalizowania si� ideologii, wy�aniania organizacji i powstawania swoistego etosu...

Upokorzenie smakuje tak samo w ustach każdego człowieka.

Lu�ne idea�y ruchu powoli przekszta�caj� si� w spoisty system. Jego typowy element to wizje przysz�o�ci, w kt�rej idee ruchu zostan� wprowadzone w �ycie. Cz�sto przybieraj� one charakter utopii. W ideologii swoje miejsce znajduje tak�e diagnoza, cz�sto skrajna i katastroficzna, tych problem�w i zagro�e�, kt�re ruch pragnie rozwi�za�, a tak�e wskazanie przyczyn, �r�de�, a zw�aszcza os�b czy grup winnych temu stanowi rzeczy. Ruchy spo�eczne cz�sto ulegaj� tej formie my�lenia, kt�r� Karl Popper nazywa� "konspiracyjn� teori� spo�ecze�stwa". R�wnolegle z tym nast�puje r�nicowanie si� i niekiedy biurokratyzowanie struktur organizacyjnych, pojawiaj� r�ne, szczeble w�adzy, wyspecjalizowane funkcjonalnie kom�rki. W uj�ciu ameryka�skiego specjalisty od zagadnie� ruch�w spo�ecznych Meyera Zalda ruch w tym momencie przekszta�ca si� ju� w co� wi�cej, a mianowicie w "organizacj� typu ruchu spo�ecznego", a nawet w swoisty "przemys� ruch�w spo�ecznych". Niekt�re ruchy spo�eczne przekszta�caj� si� w partie polityczne, trac�c charakter spontanicznych przedsi�wzi�� zbiorowych i wchodz�c do zinstytucjonalizowanych struktur politycznych. Wreszcie w ruchu spo�ecznym wykszta�ca si� swoisty zesp� regu� post�powania, etos normatywny. Wa�n� rol� zajmuje w nim kodyfikacja dopuszczalnych i zalecanych, ale tak�e niedozwolonych, metod dzia�ania, u�ywaj�c terminologii Char-lesa Tilly'ego, "repertuar�w kontestacji". Niekt�re ruchy wymagaj� powstrzymania si� od przemocy, inne akceptuj� terroryzm. Inny istotny sk�adnik etosu to regu�y post�powania wewn�trz ruchu, w stosunku do wsp�towarzyszy, a tak�e regu�y traktowania przeciwnik�w czy wrog�w. Te pierwsze tworz� swoisty etos solidarno�ci, te drugie - etos walki. Ka�dy ruch spo�eczny w jakim� momencie si� ko�czy. Jego kres mo�e w naturalny spos�b przynie�� zwyci�stwo, osi�gni�cie tych zmian spo�ecznych, reform czy rewolucyjnych przekszta�ce�, o kt�re ruch walczy�. "Kryzys wikto-rii" oznacza demobilizacj� ruchu, rozproszenie jego cz�onk�w, rozpad struktur organizacyjnych, dezaktualizacj� ideologii. Pr�by podtrzymywania ruchu ze strony �uasi-profesjona�nych dzia�aczy, dla kt�rych stanowi podstawowy teren aktywno�ci, z kt�rym wi�� osobiste interesy, prowadzi co najwy�ej do wytworzenia jakich� form szcz�tkowych, cz�sto karykaturalnych. Odwrotna sytuacja wyst�puje wtedy, gdy ruch ponosi kl�sk�, gdy nie udaje mu si� zrealizowa� cel�w. "Kryzys przegranej" wyra�a si� narastaj�cym rozczarowaniem 173 Od dzia�a� masowych do ruch�w spo�ecznych cz�onk�w stopniow� demobilizacj�, zamieraniem aktywno�ci, odp�ywem zwolennik�w. Podobny kres ruchu mo�e te� by� efektem silnych represji, jakie ruch reformatorski czy rewolucyjny napotyka ze strony w�adzy pa�stwowej, albo przeciwdzia�ania ze strony kontrruch�w mobilizuj�cych si� w celu obrony status quo. Zmienia to zasadniczo rachunek koszt�w i ryzyka dalszego pozostawania w ruchu, co prowadzi do odej�cia s�abiej motywowanych mas zwolennik�w. Na og� pozostaj� tylko najbardziej zdeterminowani ideolodzy, kt�rzy w jakich� nowych, bardziej sprzyjaj�cych okoliczno�ciach politycznych i przy zmodyfikowanej strategii dzia�ania mog� sta� si� zal��kiem odrodzenia ruchu! Zamykaj�c analiz� r�nych form aktywno�ci zbiorowej, mo�emy jej rezultaty podsumowa� w postaci diagramu. - Diagram 6: Formy aktywno�ci zbiorowej - Ruchy spo�eczne to najbardziej skomplikowany przejaw aktywno�ci zbiorowej. Stanowi� kategori� graniczn� pomi�dzy domen� p�ynnych dzia�a� indywidualnych i zbiorowych, a bardziej skrystalizowanymi obiektami spo�ecznymi. Ale r�wnocze�nie widzieli�my, jak w obr�bie ruchu wy�ania si� coraz bardziej z�o�ona i utrwalona organizacja, a tak�e jak ruch wbudowuje si� w trwa�e, szersze struktury pa�stwowe, przekszta�caj�c si� w stowarzyszenia, frakcje, kluby czy partie polityczne. Analiza ruch�w spo�ecznych jest wi�c naturalnym ukoronowaniem tego dzia�u naszych rozwa�a�, kt�ry koncentrowa� si� na dynamicznym "�yciu spo�ecznym", na �wiecie ludzkich zachowa�, dzia�a�, ko�- Rozdzia� 7 174 takt�w, interakcji, stosunk�w spo�ecznych, dzia�a� masowych, zachowa� kolektywnych, dzia�a� wsp�lnych. Aktywno�� indywidualna i zbiorowa wytwarza pewne bardziej stabilne obiekty spo�eczne, kt�re uzyskuj� pewien stopie� autonomii i trwa�o�ci, wykraczaj�cy poza sfer� dzia�a�. Co wi�cej, wp�ywaj� one zwrotnie na dzia�ania, staj�c si� zastanymi ramami, w kt�rych toczy si� wszelka aktywno�� ludzka