Krzysztofa, po angielsku wnet przemianowan� na St...

Upokorzenie smakuje tak samo w ustach każdego człowieka.

Kitts, na kt�rej osiedlili si� i Francuzi. W cztery lata p�niej Hiszpanie wyp�dzili wszystkich, ale �e sami si� tam nie osiedlili, koloni�ci wr�cili i w ten spos�b St. Kitts sta�o si� dla Anglik�w baz� kolonizacyjn� na Morzu Karaibskim. W 1628 zaj�li Nevis, w 1632 Montserrat i Antigu�. Barbados skolonizowano bezpo�rednio z Anglii. Zaj�� si� tym bogaty i wp�ywowy kupiec londy�ski, sir William Courteen, pochodzenia holenderskiego. Jegojcrew-niacy bogacili si� raptownie na rolnictwie i handlu z Gwinei, sk�d Courteen uzyska� dla swoich 40 kolonist�w na Barbados w latach 1625-1627 sadzonki tytoniu i innych ro�lin. Gdy wprowadzono upraw� trzciny cukrowej, oko�o r. 1640, Barbados zamieszkiwa�o ju� 18 000 bia�ych osadnik�w - si�a za du�a, �eby Hiszpanie mogli je zdoby�. Angielskie i francuskie pr�by skolonizowania wi�kszych wysp, jak Dominika, Gwadelupa, Sw. �ucja i Tobago, nie wiod�y si�; za ma�o by�o ch�tnych do walki z Karaibami, ludo�ercami, mieszkaj�cymi w g��- 410 bi wysp. Niepowodzeniem te� sko�czy�y si� pirackie przedsi�wzi�cia pod patronatem earla Warwicka na wyspie Santa Catalina u wybrze�y Nikaragui i na Tortudze, na p�nocny zach�d od Hispanioli; w latach 1635-1641 Hiszpanie zniszczyli tamtejsze osady i porty. A na wybrze�ach i archipelagach Hondurasu angielscy awanturnicy ci�li drzewo kampeszowe (cenny surowiec czarnych barwnik�w tekstylnych) i napadali stamt�d na �eglug� hiszpa�sk�, holendersk�, francusk�. Od jednego z nich, w latach czterdziestych XVII wieku, niejakiego Willisa, wzi�o nazw� miasto Belize. Na wyspie Eleuthera w archipelagu Bahama18 - licz�cym oko�o 700 wysp i wysepek, z czego 30 p�niej zamieszkanych, gdzie Kolumb w�a�nie odkry� Nowy �wiat, osadnicy z Wysp Bermuda w 1646 zacz�li po-izyskiwa� s�l, uprawia� tyto� i bawe�n�, tak�e na wyspie s�siedniej, New Providence. Ca�y archipelag by� zamieszkany sk�po przez Indian z ludu Arauk; 40 000 uprowadzili Hiszpanie do r. 1508 do pracy niewolniczej, g��wnie w kopalniach Hispanioli. Nast�pny etap w historii angielskich Indii Zachodnich otwiera zdobycie Jamajki w 1655 r. Cromwell, kt�ry zagarn�� absolutn� w�adz� dwa lata przedtem, przeciwny by� wojnie z Holandi� dla zysku wielkich kupc�w londy�skich w oparciu o akty nawigacyjne 1650-1651. Dokument z wrze�nia 1653 daje nam poj�cie o jego zamiarach: koniec �wojny z Holandi� i �cis�y sojusz prowadz�cy do gospodarczego podzia�u .�wiata. Azja przypada�a Holendrom, maj�cym wykupi� udzia�y angiel-.skiej Kompanii Indii Wschodnich, obie Ameryki - z wyj�tkiem Brazylii - Anglii. O Afryce mia� zadecydowa� podzia� p�niejszy. Akty nawigacyjne zosta�yby zniesione, pe�na swoboda handlu w portach i koloniach zapewniona, akces do tego sojuszu otwarty dla pa�stw zwalczaj�cych inkwizycj�. Ale ten plan, godny co najmniej Napoleona, nie bra� pod uwag� codziennych a rozbie�nych interes�w Amsterdamu i Londynu, w Anglii opartych na merkantylizmie g��boko zakorzenionym. A wi�kszo�ci protestant�w w tych dwu i innych krajach nie obchodzi�o, ilu Hiszpan�w - katolik�w czy �yd�w w Portugalii19 inkwizycja zam�czy na �mier�, byle tylko dawano spok�j protestantom handluj�cym z nimi - do czego dawno dosz�o. Cromwell tutaj my�la� anachronicz nie, w tradycji el�bieta�skiej, gdy wrogiem numer l by�a Hiszpania, nie widz�c lub raczej nie chc�c widzie�, �e warstwy kupieckie patrz� z coraz wi�ksz� zawi�ci� na olbrzymi� przewag� Holandii w handlu i us�ugach przewo�niczych na wszystkich morzach. Zniszczenie tego rywala by�o ich celem, a nie wsp�praca z zachowaniem jego przewagi. Na Hiszpanii nale�a�o tylko zdoby� to, co mo�liwe, jak r�wnie� na Francji, -wrogu tradycyjnym, a co mia�oby wzmocni� Angli� w jej walce handlowej z Holandi�. Cho� z Hiszpani� Anglia pozostawa�a w pokoju, Cromwell zacz�� wciela� w �ycie sw�j grand design wyprawieniem do Indii - - - �. ,., , , __" ^ arirnina�a Pf>nna 7. rozkazem, aby zdoby- 411 li, co tylko si� da. Tam po zwyci�stwie mieli si� zamieni� razem ze swoimi �o�nierzami w kolonist�w, gotowych w ka�dej chwili do dalszej wojny z Hiszpanami. Ci przyszli koloni�ci sk�adali si� z ludzi po�apanych na ulicach Londynu i ochotnik�w z r�nych pu�k�w - razem do�� du�a si�a, bo oko�o 3000 �o�nierzy, kt�rzy jednak nie odbyli wsp�lnie �adnych �wicze�. Na Barbados do��czy�o do nich troch� ch�tnych, ale atak na stolic� Hispanioli, San Domingo, 30 mil l�dem, �atwo rozp�dzi�a hiszpa�ska kawaleria. W maju uderzono na Jamajk�, gdzie s�aby tylko op�r stawi�o oko�o 500 Hiszpan�w osadnik�w. Yenables i Penn nakazali swoim �o�nierzom ko-lonizowa� wysp� pod dow�dztwem wojskowym, a sami wr�cili do Anglii. Tam Cromwell wtr�ci� ich do Tower za dezercj�. Choroby tropikalne i g��d zdziesi�tkowa�y �o�nierzy-osadnik�w, �a z 1600 kolonist�w z Nevis, kt�rzy na wezwanie Cromwella przenie�li .si� na Jamajk�, przesz�o 100 umar�o w ci�gu trzech miesi�cy. Dopiero po r. 1661, gdy administracj� przej�a Korona, a gubernatorowi i jego radzie dodano reprezentatywne zgromadzenie kolonist�w, sytuacja zacz�a si� poprawia�. Ale nie tyle uprawa roli, co przemyt i piractwo zajmowa�y g��wnie kolonist�w