Nie nadchodzi�y bowiem spodziewane papieskie subsydia, natomiast wiosn� 1646 r...

Upokorzenie smakuje tak samo w ustach każdego człowieka.

z zapewnieniami o gotowo�ci narod�w ba�ka�skich do podj�cia walki z Turkami przybyli mnisi z g�ry Athos. R�wnie� wzgl�d na Kozak�w, kt�rych rola w planach kr�lewskich ci�gle wzrasta�a w miar�, jak mala�y nadzieje na wci�gni�cie legalne Rzeczypospolitej do wojny, sk�ania� go do zadeklarowania ich przyw�dcom, obok obietnic przywr�cenia samorz�du i zwi�kszenia rejestru, obietnic� popierania spraw Ko�cio�a prawos�awnego. Przynios�o to dyzunitom jeszcze przed sejmem 1646 r. �uspokojenie" cz�ci �egzorbitancji", o co upominali si� na sejmie 1645 r. Uzyskali korzystny wyrok w sprawie o cerkiew w Sokalu. Dekretem s�du zadwornego z 20 sierpnia 1646 r. nakazano w�adyce che�mskiemu, Metodemu Terleckiemu zwr�ci� j� prawos�awnym pod gro�b� infamii97. Odzyskali te� przed 15 wrze�nia tego roku cerkiew lubelsk� gs. W�adys�aw IV pozwala� sobie na takie faworyzowanie Ko�- * S. Golubey, op. cit., t. II, s. 315 - 316. * AGADi, KOD, seria II 24, k. 321 - 323. �> Monumentu Ucralnae, t. XI, s. 28J. * Ibidem, s. 254 - 255. 199 cio�a prawos�awnego, gdy� ewentualne zarzuty kurii rzymskiej m�g� zbywa�, obci��aj�c win� za taki stan rzeczy w�a�nie Rzym, skoro Stolica Apostolska zahamowa�a akcj� unijn�. Nie odpowiedziano bowiem na memoria�y przyw�dc�w prawos�awia, a instrukcja wr�czona udaj�cemu si� do Warszawy nowemu nuncjuszowi, arcybiskupowi Giovanniemu de Torres, nakazywa�a przeciwdzia�a� bezpo�rednim rozmowom mi�dzy zainteresowanymi w sprawach unii. M�g� on jedynie przyjmowa� propozycje prawos�awnych w celu przekazania do Rzymu ". Kr�l mia� tak�e mo�liwo�� usprawiedliwienia swego post�powania konieczno�ci� pozyskania Kozak�w. Dlatego to w�wczas z jego inspiracji nuncjatury w Warszawie, Wiedniu i w Wenecji rozpowszechnia�y informacje o podejmowaniu przez Kozak�w walk z Tatarami i Turkami, podkre�laj�c, jak wielk� rol� mog� odegra� Zaporo�cy w przysz�ej antytureckiej krucjacie 10�. T� sprzyjaj�c� dla siebie atmosfer� dyzunici zamierzali wykorzysta� maksymalnie. Przed zwo�anym na 25 pa�dziernika 1646 r. sejmem zwyczajnym ich przyw�dcy ustalili list� ��da�, 0 kt�rych poparcie na sejmikach, zmobilizowani do jak najliczniejszego w nich udzia�u, prawos�awni mieli zabiega�. Nakazali te� gromadzi� fundusze na akcj� agitacyjn� i na wys�anie licznej reprezentacji do Warszawy 101. Wprawdzie obrady sejmik�w skupia�y si� wok� nielegalnych zaci�g�w i wojny z Turcj�, niemniej jednak na kilku z nich dyzunici zdo�ali doprowadzi� do podj�cia uchwa� popieraj�cych ich postulaty. Szlachta wo�y�ska zobowi�za�a swych pos��w, aby od �uspokojenia" ��da� prawos�awnych uzale�niali wyra�enie zgody na inne uchwa�y. Domagano si� za� nadania dyzunicie archimandryctwa �ydyczy�skiego, konfirmacji przywilej�w dla bractwa �uckiego i lubartowskiego, zniesienia protestacji wniesionych przez Terleckiego przeciw postanowieniom komisji kr�lewskiej, rozgraniczaj�cej cerkwie 1 dobra oraz egzekucji dekretu s�du zadwornego w sprawie cerkwi 98 Relacye nuncjusz�w, t. II, s. 287 - 288. '� Litterae nuntlorum, t. VI, s. 175 - 217. 101 P. Mohy�a do bractwa wile�skiego z 51X1646 r., S. Golubev, op. cit., t. II: Prilotenlja, nr 83. 200 sokalskiej102. Instrukcje wojew�dztwa ruskiego i powiatu wi�ko-mirskiego zawiera�y natomiast og�lne ��dania �uspokojenia religii greckiej" 103. Znacznie trudniej by�o jednak dyzunitom uzyska� przeprowadzenie swych postulat�w na sejmie. Przez prawie sze�� tygodni dyskutowano tylko o wojnie tureckiej, nielegalnych zaci�gach i sprawie przynale�no�ci Trubecka 104. Do rozpatrywania innych problem�w przyst�piono dopiero 4 grudnia, na dwa dni przed terminowym zako�czeniem sesji. Ostatecznie sejm zako�czy� si� 8 grudnia po dwukrotnych prolongatach. W niezwykle nerwowej atmosferze przysz�o wi�c pos�om dyzunickim zabiega� o �uspokojenie egzorbitancji". Wymogli wprawdzie ju� 4 grudnia powo�anie komisji do opracowania projektu konstytucji, kt�re uregulowa�yby sprawy Ko�cio�a prawos�awnego, ale mimo ��da� w dniu 5 i 6 grudnia projekt �w nie zosta� przed�o�ony izbie poselskiej. Prawdopodobnie deputaci nie mogli uzgodni� wsp�lnego stanowiska. Dyzunici, obawiaj�c si�, �e ich up�r m�g�by u�atwi� stronnikom kr�la zerwanie obrad, a to narazi�oby ich na konflikt z wi�kszo�ci� szlachty, 6 grudnia zgodzili si� od�o�y� �uspokojenie" swych ��da� do przysz�ego sejmu105. Mogli na to sobie pozwoli�, gdy� ich �urazy" nie by�y a� tak bolesne. Poza tym wiedzieli, �e W�adys�aw IV nie zamierza rezygnowa� z plan�w tureckich, a wobec tak niekorzystnych dla niego postanowie� sejmu rola prawos�awnych w realizacji tych koncepcji znacznie wzro�nie, tym samym kr�l b�dzie udziela� im jeszcze wi�kszego poparcia. �mier� Piotra Mohy�y (l stycznia 1647 r.) bardzo pomiesza�a dyzunitom szyki, powoduj�c, �e miesi�ce poprzedzaj�ce sejm 1647 r. zamiast przygotowa� do walki o �uspokojenie egzorbitancji" up�yn�y im na staraniach, maj�cych zapewni� ich kandydatowi Sylwestrowi Kossowowi wakuj�c� metropoli�. W�ady- �* AJZR, cz. 2, t. I, S. 319 - 321