O dziesi�tej wieczorem sowieckie baterie ostrzela�y centrum wioski...

Upokorzenie smakuje tak samo w ustach każdego człowieka.

Wiele chat stan�o w ogniu dok�adnie o�wietlaj�c ruchy naszych oddzia��w. Od tamtej chwili sowieccy celowniczy mieli ju� �atwe zadanie. Ich pociski spada�y metodycznie, dok�adnie trafiaj�c w pot�n� kolumn�. �Organy Stalina" zalewa�y granatami mas� r�norodnego sprz�tu. Ci�ar�wki z paliwem zaj�y si� ogniem. Wzd�u� ca�ej w�skiej drogi p�on�y samochody. Ostrza� by� tak silny, �e co chwila musieli�my pada� w �nieg. Po�r�d dziesi�tk�w gorej�cych pojazd�w, na �niegu, w strasznych drgawkach, le�a�y rz꿹ce konie. W pobli�u znajdowali si� �o�nierze, trafieni z broni maszynowej. Le�eli na brzuchu, twarz� do ziemi albo na plecach. Wydawali dziwne odg�osy przypominaj�ce czkawk�. Po�ar sprawia�, �e ich twarze, czerwone od krwi, wygl�da�y jak nieprawdopodobne, przera�aj�ce miedziane maski. Niekt�rzy pr�bowali jeszcze czo�ga� si�. Pozostali zwijali si� z b�lu z okropnymi grymasami na twarzach. Kolumna zamienia�a si� w przera�aj�ca jatk�, o�wietlon� przez po�ary, kt�re zabarwia�y na czerwono pokryt� grubym �niegiem okolic�. Ci�ar�wki, kt�re p�on�y pomi�dzy wzmocnionymi palikami skarpami, uniemo�liwia�y dalsz� w�dr�wk�. Tylko piechota, dziesi�tkowana ostrza�em z broni maszynowej, zdo�a�a z trudem przedosta� si� pomi�dzy tymi olbrzymimi pochodniami, cia�ami konaj�cych i ko�mi z rozprutymi brzuchami, kt�rych wn�trzno�ci �lizga�y si� po lodzie jak grube br�zowe i zielone w�e. Wo�nice bez skutku usi�owali pop�dza� konie. Kilka wielkich ci�ar�wek mimo wszystko posuwa�o si� do przodu, mia�d��c konie, kt�re szarpa�y si� i rz�zi�y w p�omieniach. Te dzikie wysi�ki jednak na nic si� nie zada�y. Korek stawa� si� coraz wi�kszy. Narasta�o og�uszaj�ce wycie silnik�w, wybuchy, dzikie okrzyki i b�agania. W ko�cu ujrzeli�my przyczyn� tego pot�nego zatoru. Wszystkie wojska z Szenderowki mia�y przeprawi� si� przez drewniany most na ko�cu doliny. Wielki niemiecki czo�g utkn�� po�rodku mostu i w ko�cu za�ama� go, zatrzymuj�c tym samym ca�y ruch w kierunku po�udniowo-zachodnim. Kiedy zobaczyli�my tego potwora na stercie po�amanych desek, pomy�leli�my, �e tym razem to ju� koniec. Brzegi by�y wysokie i niemo�liwe do pokonania w br�d. Most zosta� wysadzony w powietrze przez bolszewik�w, kiedy wyparli�my ich dwa dni wcze�niej. OKR��ENI W CZERKASACH 225 Niemcy odbudowali go w po�piechu. Lekkie czo�gi zdo�a�y wyjecha� z Szende-rowki. Potem, bez problem�w przejecha� pierwszy czo�g ci�ki. Drugi natomiast wszystko zawali�. Dwa dni pracy saper�w zosta�y unicestwione w jedn� minut� przez mas� �elaza, wa��c� czterdzie�ci tysi�cy kilogram�w, wbit� teraz w most jak oszczep. By�o jasno, jak w po�udnie. Ranni, piechurzy starali si� przej�� obok pechowego czo�gu. Z g�ry w�wozu widzieli�my ca�� Szenderowk�, kt�ra wygl�da�a jak czerwo-no-z�ota plama na bia�ym �niegu. Ku niebu wznosi�y si� przera�aj�ce wrzaski. Te tragiczne blaski i te upiorne krzyki sprawia�y, �e wioska przypomina�a czelu�cie piekielne. *** Kiedy nasi ranni znale�li si� po drugiej stronie mostu, powierzy�em ich jednemu z lekarzy, z rozkazem do��czenia trzy kilometry dalej do pierwszego oddzia�u, kt�ry ruszy do przodu. Ruszyli przez step, tam gdzie zmroku nie rozdziera�y p�omienie p�on�cych ci�ar�wek. W atmosferze katastrofy niemieccy saperzy zdo�ali po dw�ch godzinach wysi�k�w zepchn�� czo�g na d� i przerzuci� nad wyrw�, masywne bale. Ruch zosta� wznowiony pod nasilaj�cym si� bombardowaniem. Przechodzili�my po trupach i konaj�cych. Ale przechodzili�my. Ludzie zdeptaliby wszystko, byleby tylko i�� do przodu. Chcieli �y�. #** Gdzie� na p�nocnym-zachodzie, na oblodzonym wzg�rzu w Nowo-Budzie nasi Walo�czycy, wierni otrzymanym rozkazom, zawzi�cie stawiali op�r, broni�c ka�dej pi�dzi ziemi. Widzieli p�on�ce i mia�d�one w Szenderowce kolumny pojazd�w. Dociera�y do nich upiorne j�ki tysi�cy ludzi, powalanych wybuchami pocisk�w i ogniem. Od pierwszej do pi�tej rano nasze plutony, jeden po drugim, schodzi�y z pozycji. �o�nierze w milczeniu brodzili w �niegu. Ziemia by�a twarda. Dotarli do niewielkiej kotlinki na po�udniowym-wschodzie i przegrupowali si�. Musieli pokona� tylko trzy kilometry, �eby doj�� do Szenderowki. Nie musieli szuka� drogi: pomara�czowa �una po�aru ta�czy�a nad o�wietlon� wiosk�. Nasi ludzie przechodzili pomi�dzy p�on�cymi ci�ar�wkami, ko�skimi �cierwami, poskr�canymi trupami, kt�re p�ka�y i topi�y si�. Przez ca�� noc Walo�czycy przechodzili ma�ymi, szybkimi grupkami przez huragan. 226 FRONT WSCHODNI 1941-1945 Nasza stra� tylna niewzruszenie trwa�a na stanowisku w Nowo-Budzie. Nieustannie ostrzeliwa�a wroga przypieraj�c go ogniem do wzniesienia. O pi�tej rano realizuj�c ostatni� faz� planu, zr�cznie wycofa�a si� i b�yskawicznie do��czy�a do ostatniej zapory z�o�onej z �o�nierzy SS, ustawionych przy po�udniowym wyj�ciu z Szenderowki. Nast�pnie pod��aj�c za ostatnimi pojazdami przesz�a na po�udnie przez s�ynny most