Rok 1692...

Upokorzenie smakuje tak samo w ustach każdego człowieka.

Jeszcze osiem lat i kraj mia�a znowu ogarn�� wojna. Ta w�a�nie, kt�rej akt wst�pny popchn�� zwa�nione obozy litewskie pod Olkieniki. Historia zowie j� "wielk� wojn� p�nocn�". Straty, jakie przynios�a Rzeczypospolitej, by�y mniej wi�cej r�wne tym, kt�rych przyczyni� "potop". Ucierpia�y wszystkie prowincje pa�stwa. Wsz�dzie sro�y�o si� morowe powietrze, id�ce w �lad za wojn�. �adne z miast p�nocnej i �rodkowej po�aci kraju nie wysz�o obronn� r�k�. Szwedzi spalili i Lesko, po�o�one na podg�rzu bieszczadzkim. Nie tylko do Krakowa doszli wi�c na po�udniu. Ludzie, kt�rzy jako tako och�on�li po "potopie", ponownie zdziczeli. Odpowiedzialno�� za uknowanie wojny i wpl�tanie w ni� Rzeczypospolitej spada na kr�la Augusta II. Kraj tego wszystkiego nie chcia�. Jego dobro wymaga�o pokoju, pokoju i jeszcze raz pokoju. Ludzie politycznie my�l�cy zdawali sobie spraw�, �e Szwecja przesta�a by� prawdziwym przeciwnikiem, �e znacznie gro�niejszy jest car. August II poszed� z Piotrem Wielkim przeciwko Karolowi XII. Spodziewa� si� �atwego rozbioru posiad�o�ci szwedzkich i znacznych korzy�ci dynastycznych. Prywatnych po prostu. Nie osi�gn�� ich. Z wojny p�nocnej Rosja wysz�a wielk� pot�g�. Rzeczpospolita zap�aci�a ruin�, wyludnieniem i w�asn� suwerenno�ci�. Z narzuconego wtedy protektoratu carskiego ju� si� wywin�� nie zdo�a�a. Swojego czasu okoliczno�ci zmusi�y Jana III do podj�cia decyduj�cej walki z Turkami. Kr�l rozegra� spraw� na terytorium austriackim (dok�d nie tylko on przyszed� z pomoc�, gdy� uczynili to r�wnie� zatrwo�eni o sw� przysz�o�� Bawarzy i Sasi). Zu�y� pieni�dze przede wszystkim papieskie i cesarskie, polskich ma�o. Pokona� wroga, zapobieg� przemianie granicy po�udniowej w jeden straszny front, zdoby� dla kraju opini� czynnika nadal wojskowo warto�ciowego. �wie�� s�aw� os�oni� niejako s�abo�� Rzeczypospolitej. Jana III, kt�ry dzia�a� w oczywistym interesie pa�stwa, pot�pia si� za romantyzm. Zapomina si� o Augu�cie II. U schy�ku XVII wieku istnia�a nadzieja poprawy i przetrwania. W ostateczne nieszcz�cie wepchn�� nas cz�owiek, kt�ry rz�dzi� krajem legalnie, ale by� mu najzupe�niej obcy. Jego nieprzytomna inicjatywa sta�a si� bod�cem dla oszala�ych warcho��w spod Olkienik. W�adys�aw Konopczy�ski mia� s�uszno��. W�adza obca narodowi pod wzgl�dem moralnym i politycznym, z dobrem kraju si� nie licz�ca, oboj�tna wobec jego cierpie�, w pogoni za zyskami bezwstydna - taka w�adza jedno tylko musia�a osi�gn��. Znieprawi�a obywateli. Ryba od g�owy cuchnie. Znowu przys�owie ludowe. August II to dno naszej historii. Bo za jego syna i nast�pcy, Augusta III, zacz�a si� poprawa, bez najmniejszej oczywi�cie pomocy i zas�ugi ze strony kr�la. Ale przyznajmy, �e ju� grubo wcze�niej, w epoce piastowskiej w og�le, wielu w�adc�w Rzeczypospolitej nie chcia�o "narodem naszym si� kontentowa�". W ich politycznych rachubach Polska stanowi�a niekiedy tylko czynnik, zamiast by� podmiotem i celem. Taki stan rzeczy wytwarza� klimat moralny nie sprzyjaj�cy reformie. Zaufanie do rz�dz�cych jest budulcem niematerialnym, lecz niezast�pionym. Nale�y podsumowa� wywody tego rozdzia�u