Rozkazuj� mu za swe interesy umiera� jego wrogowie, wyzyskiwacze jego si�y, grabie�cy jego zarobku...

Upokorzenie smakuje tak samo w ustach każdego człowieka.

Ka�� mu walczy�, i z kim�e to? Z towarzyszem zza niemieckiego kordonu, kt�rego si�y tak samo zosta�y wy�arte przez tamtejszych zdzierc�w... Inny m�wca znacznie ju� wyra�niej zwraca� si� przeciw samej idei "Pracy". Twierdzi�, �e biuro takie jest najzupe�niej szkodliwe, poniewa� usi�uje podtrzyma� k�amliwe dzie�o, do kt�rego urzeczywistnienia d��y demokracja nowoczesna, to jest jedno�� klas. Jest to w�a�ciwie instytucyjka na poz�r demokratyczna, a w gruncie rzeczy dobroczynna, czysto polska, tkliwie opiekuj�ca si� biednymi rodakami. T� opiek� postanowili rozci�gn�� panowie z Passy, z bulwaru Haussmanna i innych nad ubogimi rodakami. Dlaczeg� to? A�eby tymi rodakami rz�dzi� wed�ug upodobania, a nawet, je�li ch�� przyjdzie, sprzeda� ich rz�dowi francuskiemu do kolonizacji Maroka. Robotnicy - dowodzi� ten m�wca - s� jedyn� klas�, kt�ra wskutek warunk�w swego �ycia i przez wewn�trzn� intencj� swych usi�owa� chce �wiat odnowi� z gruntu, na warunkach zgo�a innych ni� jego dzisiejsze, bur�uazyjne podstawy. Robotnicy nie powinni zna� nic innego, tylko te rzeczy w�asne: warsztat, zgrupowanie warsztat�w, czyli syndykat, federacje syndykat�w, gie�dy pracy i Conteder�tion Generale du Travail. Te objawy i pot�gi swej si�y powinni zna� jedynie robotnicy wszelkiej mowy, kt�rzy na ziemi francuskiej pracuj�, a wi�c i polscy. Te objawy swej si�y robotnicy tutejsi uruchomiaj� i organizuj� do rewolty przeciwko wszechw�adzy patronatu bur�uazji, kt�ra rozporz�dza si� kapita�em i prawem do polityki. Czy� mo�liw� jest rzecz�, a�eby robotnicy polscy tutejsi nie stan�li �aw� do wsp�udzia�u? Wci�� wzbogacaj�c funkcje tych swoich organizacji robotnicy wydzieraj� pa�stwu jego prerogatywy. Przez strajki i propagand� strajku generalnego z godziny na godzin� wyszarpuj� kamienie z fundament�w gmachu k�amstwa. A c� to chce czyni� r�koma robotnik�w to jakie� polskie zrzeszenie, ta "Praca"? Ka�e robotnikom przyjmowa� ja�mu�n� z r�ki tej bur�uazji polskiej, co tu w Pary�u od dziesi�tk�w i dziesi�tk�w lat trwoni pieni�dze r�koma pracownik�w wydobyte z ziemi polskiej, ka�e przyjmowa� bony z r�k pan�w jak w instytucji dobroczynnej, umieszcza ich w fabrykach i warsztatach nie z por�ki odpowiedniego syndykatu, lecz przez stosunki fabrykanta z jakim� panem z jakiego� polskiego biura. Kt� zar�czy, �e w razie strajku i w razie strajku generalnego ci robotnicy polscy dla uzyskania kawa�ka chleba nie dadz� si� u�y� za narz�dzie, nie stan� �aw� przeciwko robotnikom francuskim, nie powi�ksz� armii �amistrajk�w? Przecie� zapewnia odezwa "Jedno�ci", przemawiaj�ca w imieniu robotnik�w, �e oni nie stan� do walki o wsp�lne robotnicze cele. Nade wszystko jednak - powtarza� - ta "Praca" jest szkodliwa jako taka, jako instytucja oparta na fa�szu nowoczesnej demokracji, na jedno�ci klas. Stwarza si� przez powo�anie jej do �ycia fa�sz spo�eczny, jakie� polskie "getto" posp�lne, nacjonalistyczne, kiedy robotnicy, kt�rzy z ziemi polskiej przybyli na ziemi� francusk�, powinni przysta� do odpowiednich syndykat�w, powi�kszy� o swe piersi wypr�bowane w walkach - armi� walcz�c� proletariatu... Grono kilku os�b, inicjator�w "Pracy", odpowiada�o na te zarzuty i krytyki t�umacz�c, �e to stowarzyszenie za�o�one zosta�o w�a�nie w tej my�li, a�eby zniweczy� i wysuszy� polskie "getto", kt�re, od dawien dawna przez nikogo nie poruszane ani niepokojone w swym gniciu, w Pary�u istnieje. Udowadniano, �e jest zamierzeniem "Pracy", a�eby wszyscy pracownicy polscy, kt�rzy do Pary�a i Francji w og�le przyb�d�, przeszli przez jej ksi�gi i zostali za jej po�rednictwem po��czeni z francusk� gie�d� pracy i odpowiednimi syndykatami. Armia bowiem "��tych" mo�e si� wytworzy� z �ywio�u polskiego we Francji tylko w razie nieobecno�ci takiego domu polskiego. Kt� to ma skierowa� analfabet� polskiego, kt�ry nie w�ada j�zykiem francuskim i nie zna tutejszych porz�dk�w, po jego przybyciu w granice tego kraju - do syndykatu? Czy to ma czyni� urz�dnik w Bibliotece orlea�skiej, czy urz�dnik w ma�ej Czytelni, obadwaj zaj�ci umieszczaniem ksi��ek na p�kach i w katalogach, a bynajmniej nie robotnik�w w fabrykach i instytucjach? Na zarzut, �e "Praca" podoba si� magnaterii i bur�uazji polskiej tylko dlatego, �e chce kr�powa� i wyt�pia� chodzik�w, odpowiadano pytaniem, czy nietykalno�� i prosperowanie chodzik�w tak s� drogie dla krytyk�w "Pracy" - i z jakiej racji? Zapytywano r�wnie�, czemu osoby, kt�re tak doskonale widz� wady tej nowej instytucji, kt�re tak nieomylnie wiedz�, co robi� z pracownikami polskimi, nie zaj�y si� dot�d przy��czaniem ich do armii walcz�cego proletariatu francuskiego, najspokojniej cierpia�y widok najpotworniejszego, najohydniejszego z handl�w lud�mi i nie zaj�y si� nawet tym, �eby przy syndykatach francuskich utworzy� przynajmniej jakie� paralelki dla robotnik�w polskich, gdzie by si� ci ludzie mogli rozm�wi� i poinformowa� w zrozumia�ym dla nich j�zyku? Udowadniano przeciwnikom egzystencji "Pracy", �e syndykaty francuskie nie mog� cz�stokro� dostarczy� roboty swym w�asnym cz�onkom, tutejszym, czyli w skr�ceniu m�wi�c, Francuzom. Pytano, do jakiego syndykatu przy��czy� robotnik�w rolnych, kiedy we Francji syndykat�w rolnych, po prawdzie, szczerze m�wi�c, nie ma? Zapytywano wreszcie, gdzie podzia� ludzi nap�ywaj�cych wci�� z "ziemi polskiej", kt�rzy s� niejako bezklasowi i bezsyndykatowi, na przyk�ad lokaj�w, stangret�w, kucharz�w, biednych muzyk�w, pracowitych w��cz�g�w bez okre�lonego zarobku a gotowych wszystko robi�, zgo�a obdartus�w do wszystkiego, kt�rzy by przecie jeszcze pracowa� mogli i nieraz chcieli szczerze, w kt�rych si� jeszcze ludzka dusza pl�cze?... Ale w�wczas zerwa�a si� burza. Robotnicy u�wiadomieni, dobrze jedz�cy, syci, nieraz wytwornie odziani, pocz�li krzycze� masowo, �e oni nie chc� nale�e� do czego�, co ma by� towarzystwem dobroczynno�ci, �e nie my�l� popiera� tej "Pracy" i �e si� z niej wypisuj�. Poniewa� za� to biuro mog�o istnie� i mie� jak�� warto�� o tyle, o ile by si� przekszta�ci�o na instytucj� robotnicz�, a wi�c o ile by ogarn�o ca�o�� polskiego �wiata pracy i mia�o jego poparcie - inicjatorowie jego powstania zaproponowali, �e skoro "Praca" obecna nie odpowiada �yczeniom robotnik�w, niechaj�e j� robotnicy sami wezm� w swe r�ce, utrzymaj� i prowadz�, albo wreszcie niech j� rozwi�� i co� innego na to miejsce wytworz�. Ale niech co innego na pewno wytworz�! Niech zaraz okre�l�, co wytworz�! Niech udowodni�, �e zaczynaj� tworzy� niezw�ocznie! Inicjatorowie za�o�enia "Pracy" zaproponowali zerwanie stosunk�w z "Jedno�ci�", odrzucenie jej pomocy na dzier�aw� lokalu i wydatki z istnieniem takiego biura zwi�zane oraz obj�cie tej�e "Pracy" przez samych robotnik�w, skoro im sp�ka z tak zwan� "bur�uazj�" nie dogadza